СТОМАТОЛОГИЯ ТӘЖІРИБЕСІНДЕ ҚОЛДАНУҒА АРНАЛҒАН АЗИЯЛЫҚ ЖАЛБЫЗ (MENTHA ASIATICA BORISS.) ЭКСТРАКТЫМЕН ЖАБЫН ДАЙЫНДАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ҚҰРАСТЫРУ

Соңғы жылдары биодеградацияланатын стоматологиялық жабындар жасау бағытындағы зерттеулер өзекті болып отыр. Осы ретте азиялық жалбыз (Mentha asiatica Boriss.) экстракты өзінің антисептикалық, қабынуға және бактерияға қарсы қасиеттерімен белгілі болғандықтан, стоматологиялық материалдардың негізгі тиімді құрамдас бөлігі болып табылады.

Зерттеудің мақсаты. Азиялық жалбыз (Mentha asiatica Boriss.) экстрактымен жаңа биодеградацияланатын стоматологиялық жабындарды әзірлеу және олардың технологиялық сипаттамаларын анықтау.

Әдістер мен материалдар. Зерттеу барысында жабынның құрамы таңдалып, оны алу технологиясы жасалды. Технологиялық процестің негізгі кезеңдері: қалыптарға құю, кептіру және дайын өнімді заласыздандыру. Жабындардың ауыз қуысында ыдырау ерекшеліктері зерттелді. Зерттеу жұмыстары С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университетінің Фармация мектебінде, фармацевтикалық технология кафедрасында және Гданьск медицина университетінің (Польша, Гданьск қ.) базаларында жүргізілді.

Зерттеу нәтижелері. Жаңа биодеградацияланатын стоматологиялық жабындар алынды. Олар ауыз қуысының тіндерінде толық еритіні, микробты флораны басатыны, қабынуды төмендететіні және жаралардың жазылуын жеделдететіні анықталды.

Қорытындылар. Зерттеу нәтижелері тәжірибелік қолдануға арналған қауіпсіз әрі тиімді биодеградацияланатын стоматологиялық жабындарды жасауға мүмкіндік береді және өсімдік тектес субстанцияны қолданудың ғылыми жаңашылдығын дәлелдейді.

1. Mentha longifolia var. asiatica (Boriss.) Rech.f. [Элeктронды ресурс] // Plants of the World Online. Royal Botanic Gardens, Kew [Сайт]. – URL: https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:921177-1 (Қарау күні: 24.12.2024).

2. Мащенко П. С., Сахратов В. А., Каликина И. Ю., Малкова Т. Л. Исследование компонентного состава эфирного масла мяты азиатской методом газожидкостной хромато-массспектрометрии // Медицина. – 2022. – Т. 10. – № 2. – С. 34-40. – DOI: 10.29234/2308-9113-2022-10-2-34-40.

3. Датхаев У. М., Устенова Г. О., Амирханова А. Ш., Кожанова К. К., Капсалямова Э. Н., Ғазизова А. А. Кейбір жалбыз (Mentha L.) түрлерінің ботаникалық сипаттамасы, фитохимиялық құрамы, қолданылуы (Әдеби шолу) // Фармация Казахстана. – 2023. – №6 (251). – Б. 226-238. – DOI 10.53511/PHARMKAZ.2024.41.89.030.

4. Сахратов В. А., Новикова В. В., Маликова Т.Л., Ридуани А. Антимикробная активность эфирного масла мяты азиатской // Кромеровские чтения 2023. Фармакогностические исследования в области изучения и освоения лекарственного растительного сырья. – 2023. – С. 206-207. – URL: https://www.elibrary.ru/item.asp?id=54703273 (Қарау күні: 14.03.2025).

5. Božović M., Pirolli A., Ragno R. Mentha suaveolens Ehrh. (Lamiaceae) Essential Oil and Its Main Constituent Piperitenone Oxide: Biological Activities and Chemistry // Molecules. – 2015. – Vol. 20(5). – P. 8605-8633. – DOI:10.3390/molecules20058605.

6. Baimakhanova B., Sadanov A., Baimakhanova G., Tluebekova D., Amangeldi A., Turlybaeva Z., Ratnikova I., Nurgaliyeva Z., Seisebayeva R., Ussipbek B., Umbetyarova L., Amirkhanova A., Seitimova G., Turgumbayeva A. Phytochemical and Pharmacological Insights into Mentha asiatica Boriss.: A Promising Antimicrobial Plant // Molecules. – 2025. – Vol. 30(3). – Article No. 511. – DOI:10.3390/molecules30030511.

7. Tripathi A. K., Prajapati V., Ahmad A., Aggarwal K. K., Khanuja S. P. Piperitenone oxide as toxic, repellent, and reproduction retardant toward malarial vector Anopheles stephensi (Diptera: Anophelinae) // Journal of Medical Entomology. – 2004. – Vol. 41. – P. 691-698. – DOI: 10.1603/0022-2585-41.4.691.

8. Gazizova A., Datkhayev U., Amirkhanova A., Ustenova G., Kozhanova K., Ikhsanov Y., Kapsalyamova E., Kadyrbayeva G., Allambergenova Z., Kantureyeva A. Phytochemical Profiling of Mentha asiatica Boriss. Leaf Extracts: Antioxidant and Antibacterial Activities // ES Food & Agroforestry. – 2025. – Vol. 19. – Article No. 1355. – DOI: 10.30919/esfaf1355.

9. Iqra I., Mubarak A.Kh., Erum D., Bara S., Ejaz H., Iftikhar A., Antioxidant and anticancer silver nanoparticles of Mentha asiatica aerial part extract: a novel study // Inorganic and Nano-metal Chemistry. – 2021. – Vol. 54(2). – P. 1-7. – DOI:10.1080/24701556.2021.2021945.

10. Sarkar D., Paul G. Green synthesis of silver nanoparticles using Mentha asiatica (Mint) extract and evaluation of their anti-microbial potential // Int. J. Curr. Res. Biosci. Plantbiol. – 2017. – Vol. 4(1). – P. 77-82. – DOI: 10.20546/ijcrbp.2017.401.009.

11. Тулеутаева С. Т., Мациевская Л. Л., Аширбекова Ж. Ж. Влияние психоэмоционального состояния на заболевания пародонта // Медицина и экология. – 2019. – №1. – С. 51-53. – URL: https://medecol.qmu.kz/jour/article/view/94 (Қарау күні: 05.01.2025).

12. Латышева С.В., Будевская Т.В. Проблемные вопросы в эндодонтии. Современный взгляд // Современная стоматология. – 2015. – № 2(61). – С. 4-7. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/problemnye-voprosy-v-endodontii-sovremennyy-vzglyad (Қарау күні: 11.01.2024).

13. Боровский Е. В. Терапевтическая стоматология: Учебник для студентов медицинских вузов. – М.: ООО «Медицинское информационное агентство», 2011. – 840 с.

14. Antonova I. N. Changes in the masticatory muscles, periodontal tissues, and the pharyngeal ring in Wistar rats in chronic psychophysical stress // Neurosci. Behav. Physiol. – 2008. – Vol. 38(9). – P. 891-896. – DOI: 10.1007/s11055-008-9068-4.

15. Суворова М.Н., Зюлькина Л.А., Емелина Г.В., Кузнецова Н.К., Капралова Г.А. Сравнительный анализ уровня гигиенических стоматологических знаний инвалидов по слуху г. Пензы и Пензенской области // Известия высших учебных заведений. Поволжский регион. Медицинские науки. – 2015. – № 3(35). – С. 143–151. – URL: https://cyberleninka.ru/article/n/sravnitelnyy-analiz-urovnya-gigienicheskih-stomatologicheskih-znaniy-invalidov-po-sluhu-g-penzy-i-penzenskoy-oblasti (Қарау күні: 11.01.2025).

16. Григорьян А. С. Болезни пародонта. – М.: Медицинское информационное агентство, 2004. – 287 с.

17. Хампиева Л. М. Новые подходы в лечении воспалительных заболеваний ротовой полости [Электронды ресурс] // Online.zakon [Сайт]. – 2023. - https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31381365 (Қарау күні: 24.12.2024).

18. Парманкулова Т.Н., Келимханова С.Е., Сатбаева Э.М., Мырзабек Б.Т., Искакова М.К., Нурхан Ш.А. Разработка стоматологического геля с противовоспалительным и ранозаживляющим действием // Вестник КазНМУ. – 2017. – №2. – С. 298-300. – URL: https://cyberleninka.ru/article/n/razrabotka-stomatologicheskogo-gelya-s-protivovospalitelnym-i-ranozazhivlyayuschim-deystviem (Қарау күні: 11.01.2025).

19. Латипова А.Д., Сысоева Е.В., Сысоева М.А. Разработка состава лекарственных пленок для стоматологии // Вестник технологического университета. – 2016. – Т. 19. – № 22. – С. 168-169. – URL: https://cyberleninka.ru/article/n/razrabotka-sostava-lekarstvennyh-plenok-dlya-stomatologii (Қарау күні: 11.01.2025).

20. Сампиев А. М., Никифорова Е. Б., Соповская А. В. Современное состояние исследований в области создания стоматологических пленок // Международный журнал прикладных и фундаментальных исследований. – 2016. – № 3-2. – С. 293-297. – URL: https://applied-research.ru/ru/article/view?id=8723 (Қарау күні: 11.01.2025).

21. Автина Н.В., Панкрушева Т.А., Автина Т.В., Спичак И.В. Микробиологические исследования при разработке стоматологической пленки антибактериального действия // Вестник новых медицинских технологий. – 2010. – Т. XVII. – № 1. – С. 120. – URL: https://cyberleninka.ru/article/n/mikrobiologicheskie-issledovaniya-pri-razrabotke-stomatologicheskoy-plenki-antibakterialnogo-deystviya (Қарау күні: 11.01.2025).

22. Rokaya D., Srimaneepong V., Sapkota J., Qin J., Siraleartmukul K., Siriwongrungson V. Polymeric materials and films in dentistry: An overview // Journal of Advanced Research. – 2018. – Vol. 14. – P. 25-34. – DOI: 10.1016/j.jare.2018.05.001.

23. Kulkarni M., Bhat R., Walvekar A., Date A. A. Biodegradable Polymers in Dentistry: Handbook of Biodegradable Polymers. – 1st edition. – 2024. – 73 p. – DOI: https://doi.org/10.1201/9781032693309.

24. Сампиев А.М., Беспалова А.В., Никифорова Е.Б. Разработка состава и технологии детских стоматологических плёнок анестезирующего и противовоспалительного действия // Запорожский медицинский журнал. – 2017. – Т. 19. – № 5(104). – С. 668-674. – DOI:10.14739/2310-1210.2017.5.110230.

25. Межгосударственный совет по стандартизации, метрологии и сертификации (МГС). Изделия медицинские. Оценка биологического действия медицинских изделий. Часть 6. Исследования местного действия после имплантации: ГОСТ ISO 10993-6-2011. – М.: Стандартинформ, 2013. – URL: https://meganorm.ru/Data2/1/4293782/4293782543.pdf (Қарау күні: 06.02.2025).

26. Межгосударственный совет по стандартизации, метрологии и сертификации (МГС). Оценка биологического действия медицинских стоматологических материалов и изделий. Классификация и приготовление проб: ГОСТ 31576-2012. – М.: Стандартинформ, 2013. – URL: https://meganorm.ru/Data2/1/4293776/4293776513.pdf (Қарау күні: 06.02.2025).

27. Межгосударственный стандарт. Штангенциркули. Технические условия: ГОСТ 166-89 (ИСО 3599-76). – М.: ИПК Издательство стандартов, 2003. – URL: https://meganorm.ru/Data2/1/4294849/4294849439.pdf (Қарау күні: 06.02.2025).

28. Рахматуллин Р. Р., Бурцева Т. И. Лечебно-профилактический материал для стоматологии: пат. RU 2624502 C2 Российская Федерация. – Заявл. 2016-03-28; опубл. 2017-06-13. – URL: https://patentimages.storage.googleapis.com/0b/e2/98/667c2324ff3111/RU2624502C2.pdf (Қарау күні: 06.02.2025).