ҚАЛЫПТЫ ЖАҢДАЙДА ЖӘНЕ COVID-19 КЕЙІН СІБІР МЕГАПОЛИСІНІҢ ТҰРҒЫНДАРЫНДА ИІС ФУНКЦИЯСЫН ЗЕРТТЕУ

Иіс сезу функциясы тыныс алу және қорғаныс функцияларымен бірге адамның мұрын тынысының жайлылығын қамтамасыз етеді, ал иісті анализатор визуалды және есту анализаторларымен бірге мұрын арқылы тыныс алу кезінде пайда болатын әлемнің иісі туралы маңызды ақпарат көзі болып табылады. Иісті дисфункция – бұл адам ағзалары мен жүйелерінің жұмысындағы елеулі бұзылуларды көрсететін маңызды симптом, бірақ қазіргі кездегі иісті функцияны зерттеу әдістері тек сапалық сипатқа ие және пациенттің де, дәрігердің де субъективті қабылдауына үлкен тәуелді, бұл клиникалық тәжірибеде иісті бағалауды қиындатады.
Сау адамдарда, COVID-19-бен ауыратын адамдарда және қабыну аурулары мен мұрын немесе бас жарақаттары бар адамдарда иісті функцияны бағалау үшін зерттеу жүргізілді. Зерттеу негізінде иісті функцияны зерттеу нәтижелерін цифрландыру әдісі жасалды және Сібір мегаполисінің тұрғындары үшін COVID-19-дан кейін иіс сезудің салыстырмалы нормасының көрсеткіштері алынды. ЛОР мүшелерінің қабыну және обструктивті бұзылыстары мен иісті дисфункцияның арақатынасы анықталды. Мұрын мен бас жарақаттары пациенттерде иіс сезуінің бұзылуына ықпал етті. Өзін-өзі бағалау кезінде пациенттер иіс сезу сапасын асыра бағалайтыны анықталды. Сондай-ақ, егде жастағы адамдарда иіс сезу функциясының төмендеуі байқалды, бұл иісті анализатордың барлық құрылымдарына әсер ететін нейродегенеративті процестермен байланысты. Иіс сезу функциясын бұзбай COVID-19-бен ауыратын адамдар COVID- 19-дан кейін гипосмиямен ауыратын науқастармен салыстырғанда ольфактометрияның жоғары нәтижелеріне ие болды. Алайда, D. Brann және басқалардың зерттеулері: тышқандар коронавирус тікелей нейрондарға кірмейді деп болжайды, бірақ оның орнына тірек жасушалары мен иісті эпителийдің бағаналы жасушаларын нысанаға алады [5]. Алдыңғы тышқандарда жүргізілген зерттеулерде қазіргі вирустың прекурсоры миға иіс жүйесі арқылы енетіні көрсетілген, ал вирустар өте ұқсас болғандықтан, жаңа коронавирус үшін миға таралудың дәл жолы болуы мүмкін.
Біз ұсынған олфактометрия-бұл иісті дисфункцияның нақты деңгейін (алдыңғы зерттеу әдістерімен салыстырғанда) анықтауға мүмкіндік беретін химосенсорлық тест, өйткені пациент иісті анықтай алатын иісті химикаттың минималды концентрациясын көрсетуге болады. Сондай-ақ, бұл әдіс пациенттің нәтижесін осы пациенттің жас тобы үшін иісті функцияның салыстырмалы нормасының көрсеткішімен салыстыруға мүмкіндік береді.
Иісті дисфункцияны анықтаудың бұл әдісін қолдану гипо- және аносмиямен, оның ішінде COVID-19-дан кейін науқасты басқарудың одан әрі медициналық тактикасын уақытылы диагностикалауға және дәл жоспарлауға ықпал етеді.

1. Амбулаторные подходы к лечению новой коронавирусной инфекции у беременных и кормящих женщин. / Мордык А.В., Пузырева Л.В., Самсонов К.Ю., Багишева Н.В. // Лечащий врач. – 2020. - №8. – С. 71-76.

2. Бигдай, Е.В. Обонятельная дисфункция как индикатор ранней стадии заболевания COVID-19 / Бигдай, Е.В., Самойлов, В.О. // Интегративная физиология – 2020. - №1(3). - С. 187–195.

3. Диагностика халитоза у больных хроническим тонзиллитом с помощью мультисенсорного газоанализатора. / Карпищенко С.А., Джагацпанян И.Э., Лавренова Г.В. и др. // Folia Otorhinolaryngologiae et Pathologiae Respiratoriae. – 2020. - №26(4). С. 74-83.

4. Диспансерное наблюдение в практике врача первичной медико-санитарной помощи. учебно-методическое пособие. / Викторова И.А., Иванова Д.С., Рожкова М.Ю. и др.- Омск. - 2021. - 96 с.

5. Карапетян Л.С. Обонятельная дисфункция и COVID-19 — текущее состояние проблемы / Карапетян Л.С., Свистушкин В.М. // Вестник оториноларингологии – 2020. - №85 (6). – С.100–104.

6. Параметры психологической сферы пациентов с ассоциированной инфекцией ВИЧ/туберкулез. / Удалова Т.Ю., Голошубина В.В., Багишева Н.В., Мордык А.В. и др. // Теоретическая и экспериментальная психология. – 2020. - №13 (1). - P.75 - 84.

7. Применение препарата интерферона альфам в комплексном лечении пациентов с COVID-19. / Мордык А.В., Иванова О.Г., Самсонов К.Ю. и др. // Инфекционные болезни. – 2021. - №19 (1). – С. 16-25.

8. Профилактика COVID-19 в семейных очагах. / Мордык А.В., Сайфулина М.Л., Багишева Н.В., Антипова Е.П. // Лечащий врач. – 2021. - №2. – С. 61-63.

9. Синдром лекарственного отягощения при бронхиальной астме. / Голевцова З.Ш., Багишева Н.В., Овсянников Н.В. и др. // Проблемы медицинской микологии. – 2004. - №6(2). – С. 24-27.

10. Трухан Д.И. Клиника, диагностика и лечение основных гематологических и эндокринных заболеваний. / Трухан Д.И., Филимонов С.Н., Багишева Н.В. - Новокуз- нецк. 2021. - 174 с.

11. Anosmia-A Clinical Review. / Boesveldt S, Postma EM, Boak D [et al.]. // Chem Senses. – 2017. - №1; 42(7). - P.513-523.

12. Can symptoms of anosmia and dysgeusia be diagnostic for COVID-19? / Zahra SA, Iddawela S, Pillai K/ [et al.]. // Brain Behav – 2020. - №10 (11). – P. 1839.

13. Cherubino M. Valutazione dell’acuta olfattiva nel cieco e nelsordomuto / M. Cherubino, B. Salis // Boll. Malattie Oreech. (Italy). - 1957. - V. 75. - №3. - P. 239-251.

14. Complex neural representation of odour information in the olfactory bulb. / Li A, Rao X, Zhou Y, Restrepo D. // Acta Physiol (Oxf). – 2020. - №228 (1). – P. 13333.

15. Discussion on Standardization of Forensic Assessment of Olfactory Dysfunction. / Chen F, Yang XP, Fan LH, Liu X. // Fa Yi Xue Za Zhi. – 2019. - №35 (5). - P.613-618. English, Chinese. DOI: 10.12116/j.issn.1004-5619.2019.05.019. Epub 2019 Oct 25. PMID: 31833299.

16. Ghelardi-Primavori J. Il muco nasale come probabite attnalizzatore dell’odore potenziale di alcum composti / J. Ghelardi-Primavori // Boll. Soc. Ital. Biol. Sperim. (Italy). - 1954. - V.30, №4-5. - P. 266-267.

17. Grabe V. Fundamental principles of the olfactory code. / Grabe V, Sachse S. // Biosystems – 2018. - №164. - P. 94- 101.

18. Harvey J.D. Neuromodulation of Synaptic Transmission in the Main Olfactory Bulb. / Harvey JD, Heinbockel T. // Int J Environ Res Public Health. – 2018. - №8;15(10). - P. 2194.

19. Humans can discriminate more than 1 trillion olfactory stimuli. / Bushdid C, Magnasco MO, Vosshall LB, Keller A. // Science – 2014. - № 1;343(6177). - P. 1370.

20. Li X. Anosmia. / Li X, Lui F. / StatPearls. Treasure Island – 2021. - №1. – P. 89-90. 21. Lötsch J. Machine Learning in Human Olfactory

21. Research. / Lötsch J, Kringel D, Hummel T. // Chem Senses – 2019. - №1;44(1). - P. 11-22.

22. Olfactory Disturbances as Presenting Manifestation Among Egyptian Patients with COVID-19: Possible Role of Zinc. / Abdelmaksoud AA, Ghweil AA, Hassan MH. [et al.]. // Biol Trace Elem Res. – 2021. - №199 (11). - P.4101-4108.

23. Ross JM. Aversive learning-induced plasticity throughout the adult mammalian olfactory system: insights across development. / Ross JM, Fletcher ML. // J Bioenerg Biomembr – 2019. - №51(1). - P. 15-27.

24. Signal Detection and Coding in the Accessory Olfactory System. / Mohrhardt J, Nagel M, Fleck D. [et al.]. // Chem Senses – 2018. - №1;43(9). - P. 667-695.

25. Structure-Function Relationships of Olfactory and Taste Receptors. / Behrens M, Briand L, de March CA [et al.]. // Chem Senses. – 2018. - №2;43(2). - P. 81-87.

26. Towards Smart Gaming Olfactory Displays. / Tsaramirsis G, Papoutsidakis M, Derbali M, [et al.]. // Sensors (Basel) – 2020. - №13;20(4). - P. 1002.

27. Treatment of post-viral olfactory dysfunction: an evidence-based review with recommendations. / Hura N, Xie DX, Choby GW, [et al.]. // Int Forum Allergy Rhinol – 2020. - №10(9). - P. 1065-1086.

28. Turner JH. / Olfactory training: what is the evidence? / Turner JH. // Int Forum Allergy Rhinol – 2020. - №10 (11). - P. 1199-1200.

29. Wu A. Plasticity in olfactory bulb circuits. / Wu A, Yu B, Komiyama T. // Curr Opin Neurobiol – 2020. №64. - P. 17-23.