ИНСУЛЬТКЕ КҮТІМ ЖАСАУ ТУРАЛЫ ПАЦИЕНТКЕ БАҒЫТТАЛҒАН КӨЗҚАРАСТАР: МӘСЕЛЕЛЕР МЕН БАСЫМДЫҚТАР т
https://doi.org/10.64854/2790-1289-2025-49-3-04
Аңдатпа
Дүние жүзінде жыл сайын инсульттан 100 000 тұрғынға шаққанда 122-ден 256 адамға дейін зардап шегеді, бірақ Қазақстанда бұл сан әлдеқайда жоғары – 2015-2020 жылдар аралығында 100 000 адамға шаққанда 258,4-тен 433,7 жағдайға дейін. Сондай-ақ, елде ишемиялық инсульттан болатын өлім-жітім деңгейі әлемдегі ең жоғары, бұл уақтылы емделмеу, денсаулық сақтау саласындағы теңсіздік және оңалтудың шектеулі мүмкіндіктері сияқты мәселелерді көрсетеді. Пациенттердің қажеттіліктеріне және олардың қалпына келтірудегі белсенді рөліне бағытталған адамға бағытталған көмек бұл олқылықтарды жоюға көмектеседі. Дегенмен, инсульттан аман қалған адамдардың Қазақстанда медициналық көмекті қалай алатыны туралы аз мәлімет бар. Бұл зерттеу кедергілерді, нәтижелерді және жақсарту мүмкіндіктерін жақсырақ түсіну үшін олардың пікірлері мен перспективаларын қарастырады.
Мақсаты: инсультпен ауыратын науқастардың тәжірибесін, сондай-ақ күтім мен қалпына келтіру кезінде туындайтын қиындықтарды зерттеу.
Материалдар мен әдістер. Сапалық зерттеу 2025 жылдың мамыр-тамыз айларында Алматы қаласында инсульт алған және жеке жартылай құрылымдалған сұхбатқа қатысуға келісім берген 31 пациенттің қатысуымен жүргізілді. Деректер қолмен жазылып, транскрипцияланып, екі кезеңді кодтау – ашық және тақырыптық кодтау арқылы талданды. Екі автор транскрипцияларды тәуелсіз түрде кодтап, қосымша сарапшылар талдаудың шынайылығы мен сенімділігін тексерді.
Нәтижелер. Сауалнамаға қатысқан 31 пациенттің көпшілігі 60 жастан асқан және зейнеткерлікке шыққан, 23 жасында инсульт бірінші рет болған. Негізгі қауіп факторлары созылмалы аурулар және белсенділіктен қорғау болды. Қалпына келтіру әр түрлі жолмен жүрді, көп жағдайда ұзақ қалпына келтіру және үйде күтім жасау бойынша нақты ұсыныстар қажет болды. Пациенттер медициналық мекемелердегі кідірістерді, мамандарға қол жетімділіктің шектелуін және психологиялық қолдаудың жеткіліксіздігін атап өтті. 24 адам сандық құрылғыларға қол жеткізе алғанымен, егде жастағы адамдар көбінесе телемедицинаға сенбеді. Негізгі ұсыныстар көмек көрсету бойынша жұмысты жеделдетуге, жеке тұлғаларға хабардарлықты арттыру және жекелендірілген тәсіл бойынша іс-шаралар өткізуге бағытталған. Пациенттер қалпына келтіру және қайта кеңес беру үшін тұрақты тексерулерге, жаттығуларға және эмоционалды тұрақтылыққа назар аударды.
Қорытынды. Қол жетімді және пациентке бағытталған кеңес беру көмегі диагностиканың кешігуін азайту, дағдарысқа қол жеткізуді жақсарту және психологиялық қолдауды күшейту қажеттілігі бар жәрдемақы алатын адамдар үшін өте маңызды. Болашақта ұзақ мерзімді қалпына келтіруді қолдау үшін цифрлық технологияларды, білім беру стратегияларын және жеке денсаулық сақтауды қарастыруға назар аудару керек.
Авторлар туралы
Р. КастейҚазақстан
Е. Дюсембеков
Қазақстан
Ar. Tamasauskas
Литва
Литва Медициналық ғылымдар университеті
А. Имаматдинова
Қазақстан
А. Назарбаев
Қазақстан
Әдебиет тізімі
1. Prendes C. F., Rantner B., Hamwi T., Stana J., Feigin V. L., Stavroulakis K., Tsilimparis N., GBD Collaborators Study Group. Burden of Stroke in Europe: An Analysis of the Global Burden of Disease Study Findings From 2010 to 2019 // Stroke. – 2024. – Vol. 55. – № 2. – P. 432-442. – DOI: 10.1161/STROKEAHA.122.042022.
2. Tan K. S., Pandian J. D., Liu L., Toyoda K., Leung T. W. H., Uchiyama S., Kuroda S., Suwanwela N. C., Aaron S., Chang H. M., Venketasubramanian N. Stroke in Asia // Cerebrovascular Diseases Extra. – 2024. – Vol. 14ю – № 1. – P. 58-75. – DOI: 10.1159/000538928.
3. Zhang X., Lv H., Chen X., Li M., Zhou X., Jia X. Analysis of ischemic stroke burden in Asia from 1990 to 2019: based on the global burden of disease 2019 data // Frontiers in Neurology. – 2023. – Vol. 14. – Article No. 1309931. – DOI: 10.3389/fneur.2023.1309931.
4. Makhanbetkhan S., Turdaliyeva B., Sarshayev M., Adilbekov Y., Medukhanova S., Davletov D., Maidan A., Berdikhojayev M. Improving Acute Ischemic Stroke Care in Kazakhstan: Cross-Sectional Survey // Journal of Clinical Medicine. – 2025. – Vol. 14. – № 7. – Art. 2336. – DOI: 10.3390/jcm14072336.
5. Zhakhina G., Zhalmagambetov B., Gusmanov A., Sakko Y., Yerdessov S., Matmusaeva E., Imanova A., Crape B., Sarria-Santamera A., Gaipov A. Incidence and mortality rates of strokes in Kazakhstan in 2014-2019 // Scientific Reports. – 2022. – Vol. 12. – № 1. – Art. 16041. – DOI: 10.1038/s41598-022-20302-8.
6. Adenova G., Kausova G., Tazhiyeva A. Improving multidisciplinary hospital care for acute cerebral circulation disorders in Kazakhstan // Heliyon. – 2023. – Vol. 9. – № 8. – Articl No. 18435. – DOI: 10.1016/j.heliyon.2023.e18435.
7. Srailova K. B., Raimkulov B. N., Nurguzhaev E. S., Gafurov B. G., Taukebayeva G. B. Dynamics of clinical and neurological changes in patients with acute ischemic stroke in an open clinical study // Medical Journal of the Islamic Republic of Iran. – 2021. – Vol. 35. – Article No. 119. – DOI: 10.47176/mjiri.35.119.
8. Ekman I., Ebrahimi Z., Olaya Contreras P. Person-centred care: looking back, looking forward // European Journal of Cardiovascular Nursing. – 2021. – Vol. 20, № 2. – P. 93-95. – DOI: 10.1093/eurjcn/zvaa025.
9. Martín-Sanz M. B., Salazar-de-la-Guerra R. M., Cuenca-Zaldivar J. N., Salcedo-Perez-Juana M., Garcia-Bravo C., Palacios-Ceña D. Person-centred care in individuals with stroke: a qualitative study using in-depth interviews // Annals of Medicine. – 2022. – Vol. 54. – № 1. – P. 2167-2180. – DOI: 10.1080/07853890.2022.2105393.
10. Busetto L., Stang C., Hoffmann J., Amiri H., Seker F., Purrucker J., Ringleb P. A., Nagel S., Bendszus M., Wick W., Gumbinger C., Stroke Consortium Rhine-Neckar. Patient-centredness in acute stroke care – a qualitative study from the perspectives of patients, relatives and staff // European Journal of Neurology. – 2020. – Vol. 27. – № 8. – P. 1638-1646. – DOI: 10.1111/ene.14283.
11. Aigner A., Grittner U., Rolfs A., Norrving B., Siegerink B., Busch M. A. Contribution of established stroke risk factors to the burden of stroke in young adults // Stroke. – 2017. – Vol. 48. – № 7. – P. 1744-1751. – DOI: 10.1161/STROKEAHA.117.016599.
12. Guzik A., Bushnell C. Stroke epidemiology and risk factor management // Continuum (Minneapolis, Minn.). – 2017. – Vol. 23, № 1 (Cerebrovascular Disease). – P. 15-39. – DOI: 10.1212/CON.0000000000000416.
13. Khan M., Wasay M., O’Donnell M. J., Iqbal R., Langhorne P., Rosengren A., Damasceno A., Oguz A., Lanas F., Pogosova N., Alhussain F., Oveisgharan S., Czlonkowska A., Ryglewicz D., Yusuf S. Risk factors for stroke in the young (18–45 years): A case-control analysis of INTERSTROKE data from 32 countries // Neuroepidemiology. – 2023. – Vol. 57. – № 5. – P. 275-283. – DOI: 10.1159/000530675.
14. Moosa A., Osama D., Alnidawi F., Algillidary S., Hussein A., Das P. Risk factors, incidence, and outcome of stroke: A retrospective cross-sectional hospital-based study comparing young adults and elderly // Cureus. – 2023. – Vol. 15. – № 6. – Article No. 40614. – DOI: 10.7759/cureus.40614.
15. Fekadu G., Chelkeba L., Kebede A. Risk factors, clinical presentations and predictors of stroke among adult patients admitted to stroke unit of Jimma University Medical Center, South West Ethiopia: Prospective observational study // BMC Neurology. – 2019. – Vol. 19. – № 1. – P. 187. – DOI: 10.1186/s12883-019-1409-0.
16. Aedh A. I., Ali N. H., Alsulaiman A. A., Alyami S. Y., Alquraisha A. I., AlSulaiman H. M., Al Mustanyir H. A., Alsaiari R. A., Alalhareth H. A., Almalki Z. M., Alqahtani A. S. Public awareness and attitude towards stroke in the Southern Region of Saudi Arabia: A cross-sectional study // Cureus. – 2025. – Vol. 17. – № 4. – Article No. 81910. – DOI: 10.7759/cureus.81910.
17. Lee E. J., Kang M. K., Bae J., Kim Y. S., Jeong H. Y., Kim J., Park N. H., Lee D., Kim J., Jung Y. H., Yu S., Kim W. J., Cho H. J., Lee K., Park T. H., Oh M. S., Lee J. S., Kim J. T., Yoon B. W., Park J. M., Jung K. H. Temporal trends in public stroke awareness in Korea, 2009 to 2023 // Journal of the American Heart Association. – 2025. – Vol. 14. – № 9. – Article No. 038776. – DOI: 10.1161/JAHA.124.038776.
18. Rioux B., Brissette V., Marin F. F., Lindsay P., Keezer M. R., Poppe A. Y. The impact of stroke public awareness campaigns differs between sociodemographic groups // The Canadian Journal of Neurological Sciences. – 2022. – Vol. 49. – № 2. – P. 231-238. – DOI: 10.1017/cjn.2021.76.
19. Dixon M., Appleton J. P., Siriwardena A. N., Williams J., Bath P. M. A systematic review of ambulance service-based randomised controlled trials in stroke // Neurological Sciences. – 2023. – Vol. 44. – № 12. – P. 4363-4378. – DOI: 10.1007/s10072-023-06910-w.
20. Perry C., Papachristou I., Ramsay A. I. G., Boaden R. J., McKevitt C., Turner S. J., Wolfe C. D. A., Fulop N. J. Patient experience of centralized acute stroke care pathways // Health Expectations. – 2018. – Vol. 21. – № 5. – P. 909-918. – DOI: 10.1111/hex.12685.
21. Wiyarta E., Fisher M., Kurniawan M., Hidayat R., Geraldi I. P., Khan Q. A., Widyadharma I. P. E., Badshah A., Pandian J. D. Global insights on pre-hospital stroke care: a comprehensive review of challenges and solutions in low- and middle-income countries // Journal of Clinical Medicine. – 2024. – Vol. 13. – № 16. – Article No. 4780. – DOI: 10.3390/jcm13164780.
22. Alton A., Shaw L., Finch T., Price C., McClelland G. A qualitative exploration of ambulance clinician behaviour and decision making to identify factors influencing on-scene times for suspected stroke patients in North East England // British Paramedic Journal. – 2024. – Vol. 8. – № 4. – P. 1-9. – DOI: 10.29045/14784726.2024.3.8.4.1.
23. Scrivener B. J., McGee S., Cameron A., Smith M. C., McRae A., Stinear C. M. Do integrated stroke units affect patient and family experience of care transitions? // Disability and Rehabilitation. – 2025. – Vol. 47. – № 10. – P. 2637-2646. – DOI: 10.1080/09638288.2024.2400268.
24. Chau J. P. C., Lo S. H. S., Butt L., Liang S. Post-stroke experiences and rehabilitation needs of community-dwelling Chinese stroke survivors: a qualitative study // International Journal of Environmental Research and Public Health. – 2022. – Vol. 19. – № 23. – Article No. 16345. – DOI: 10.3390/ijerph192316345.
25. Ou Y. F., Jlang W. L., Ben Y. C., Shl C. Y., Yang J. F., Rjl. Influencing factors of compliance of rehabilitation exercise of stroke patients with hemiplegia after discharge: a qualitative study // Chinese General Practice Nursing. – 2022. – Vol. 20. – № 28. – P. 3889-3894. – DOI: 10.12104/j.issn.1674-4748.2022.28.001.
26. Neibling B., Hayward K. S., Smith M., Chapman P., Barker R. N. Perseverance with home-based upper limb practice after stroke: perspectives of stroke survivors and their significant others // Disability and Rehabilitation. – 2024. – Vol. 46. – № 6. – P. 1103-1111. – DOI: 10.1080/09638288.2023.2191011.
27. Sun X., Shi Y., Liu C., Wang S., Li D., Zhu X., Pan K., Wang H., Zhang H. Experience and needs of stroke patients in physical rehabilitation: a systematic review and meta-synthesis // BMC Health Services Research. – 2025. – Vol. 25. – № 1. – Article No. 1062. – DOI: 10.1186/s12913-025-13213-7.
28. McGlinchey M. P., James J., McKevitt C., Douiri A., Sackley C. The effect of rehabilitation interventions on physical function and immobility-related complications in severe stroke: a systematic review // BMJ Open. – 2020. – Vol. 10. – № 2. – Article No. 033642. – DOI: 10.1136/bmjopen-2019-033642.
29. Haleem A., Javaid M., Singh R. P., Suman R. Telemedicine for healthcare: capabilities, features, barriers, and applications // Sensors International. – 2021. – Vol. 2. – Article No. 100117. – DOI: 10.1016/j.sintl.2021.100117.
30. Bally E. L. S., Cheng D., van Grieken A., Ferri Sanz M., Zanutto O., Carroll A., Darley A., Roozenbeek B., Dippel D. W. J., Raat H. Patients’ perspectives regarding digital health technology to support self-management and improve integrated stroke care: qualitative interview study // Journal of Medical Internet Research. – 2023. – Vol. 25. – Article No. 42556. – DOI: 10.2196/42556.
31. Otto L., Schlieter H., Harst L., Whitehouse D., Maeder A. The telemedicine community readiness model – successful telemedicine implementation and scale-up // Frontiers in Digital Health. – 2023. – Vol. 5. – Article No. 1057347. – DOI: 10.3389/fdgth.2023.1057347.
Рецензия
Дәйектеу үшін:
Кастей Р., Дюсембеков Е., Tamasauskas A., Имаматдинова А., Назарбаев А. ИНСУЛЬТКЕ КҮТІМ ЖАСАУ ТУРАЛЫ ПАЦИЕНТКЕ БАҒЫТТАЛҒАН КӨЗҚАРАСТАР: МӘСЕЛЕЛЕР МЕН БАСЫМДЫҚТАР т. Теориялық және клиникалық медицинаның өзекті мәселелері. 2025;(3). https://doi.org/10.64854/2790-1289-2025-49-3-04
For citation:
Kastey R., Dyussembekov E., Tamasauskas A., Imamatdinova A., Nazarbayev A. PATIENT-CENTRED PERSPECTIVES ON STROKE CARE: CHALLENGES AND PRIORITIES. Actual Problems of Theoretical and Clinical Medicine. 2025;(3). https://doi.org/10.64854/2790-1289-2025-49-3-04