АТЕРОСКЛЕРОЗДЫҢ ПАТОГЕНЕЗІ МЕН МОРФОГЕНЕЗІ

Атеросклерозды зерттеу тарихы ашылуларға да, көңілсіздіктерге де, аурудың себептерін білудегі процесті тежейтін догмаларға да, оның қалыптасу механизмдерін анықтаудағы революциялық жетістіктерге де толы. Бірақ одан да көп гипотезалар мен зерттеушілердің алдыңғы буындары қалдырған сұрақтар, растау оңай болған жоқ. Жасуша культураларын қолдану, липидтер алмасуын молекулалық деңгейде зерттеу, гендердің мутациясы мен экспрессиясы, иммуноферменттік талдау, жасуша рецепторларының жағдайын бағалау, цитокиндер жүйесін зерттеу және басқа да көптеген заманауи зерттеу әдістері атеросклероздың пайда болу механизмдерінің мәнін ашуға мүмкіндік берді, осы процестің күрделі сипатта екендігін көрсетті [1]. Атеросклероз дамыған елдерде өлімнің басты себебі болып табылады. Бұл прогрессивті, үдемелі патологиялық процесс, ол балалық шақта басталады және ересек өмірдің ортасында клиникалық көріністер береді [2]. Ұсынылған мәліметтер атеросклероздың асқынуларының негізін құрайтын биологияның детерминанты ретінде қабынудың рөлін көрсетеді және атеросклероздың патогенезі туралы білімді тереңдету осы ауыр және кең таралған аурудың алдын-алу мен емдеудің жаңа жолдарын ашатынын атап өткен жөн [3, 4, 5]. Субэндотелий кеңістігінде орналасқан ТТЛП модификациясының бір жолытотығу. Бұл реактивті оттегі радикалдары мен прооксидті ферменттердің белсендірілген эндотелийде және тегіс бұлшықет жасушаларында, сондай-ақ тамыр қабырғасына енген макрофагтарда пайда болуына байланысты жүзеге асырылады. Сонымен қатар, субэндотелий кеңістігіндегі микро орта антиоксидантты плазмадан тотыққан LDL байланыстыруға қабілетті. Лейкоциттерді (негізінен моноциттер мен Т-лимфоциттерді) жұмылдыру олардың тамыр қабырғасында басым орналасуында көрінеді және атерогенездің негізгі патогенетикалық процесі ретінде қызмет етеді. Модификацияланған ТТЛП және цитокиндер (ИЛ-1, ФНО-а) лейкоциттер молекуласының адгезиясы (ЛМА) және цитокиннің (химокиннің) химоаттрактант молекулаларының экспрессиясын дербес индукциялайды. Алайда, ТТЛП сонымен қатар қабыну медиаторларын, эндотелий жасушалары мен тегіс бұлшықет цитокиндерін өндірудің күшті стимуляторлары болып табылады, осылайша тікелей әсерді күшейтеді [6]. Мұндай екі жақты қабілеті мТТЛП тудыруы жұмылдыруды лейкоциттердің қабыну үдерісінде немесе өзге түрде атерогендік процесске қолдау көрсетеді. Эндотелий жасушалары май жолақтарының пайда болуында маңызды рөл атқарса да, тегіс бұлшықет жасушаларының интимаға көшуі талшықты бляшкалардың пайда болуының алғашқы кезеңдерінде басым процесс ретінде қызмет етеді [7, 8, 9, 10, 11, 12].

1. Чазов Е.И. Взгляд из прошлого в будущее. Тер. Арх., 2004; 6: 8 – 15. (in Russian)

2. Maseri F. Iscemic Heart Disease. New York, Churchill Livingstone. 1995; 713. (in English)

3. Климов А.Н. Клеточно-молекулярные механизмы атерогенеза. Тез. Докл. ІХ сессии общего собрания АМН СССР «Актуальные проблемы современной ангиологии». Л. 1990; 14-16. (in Russian)

4. Титов В.Н. Теория биологических функций и ее применение при выяснении патогенеза распространенных заболеваний человека. Успехи современной биологии. 2008; 128 (5): 435-52. (in Russian)

5. Libby P., Ridker M. Inflammation and Atherothrombosis. J Am. Coll Cardiol 2006; 48: 33 – 46 (in English)

6. Алекперов Э.З., Наджафов Р.Н. Современные концепции о роли воспаления при атеросклерозе. Кардиология., 2010; 6: 88 – 91. (in Russian)

7. Войнов В.А. Патофизиология сердца и сосудов. Учебное пособие. – М., Издательский дом БИНОМ. 2017. – 208 с. (in Russian)

8. Патофизиология сердечно-сосудистой системы / под ред. Л.С. Лилли; пер. С англ. – 4-е изд., испр. И перераб. – М. : БИНОМ. Лаборатория знаний, 2016. – 735 с. (in Russian)

9. Libby P. The molecular bases of acute coronary syndromes. Circulation. 1995; 91: 2844-2850. (in English)

10. Повзун С.А., Мальков П.Г., Франк Г.А. Целлюлярная патология и революция научной медицины (к 190-летию со дня рождения Рудольфа Вирхова). Архив патол. 2010; 1: 6 – 11. (in Russian)

11. Жданов В.С. Роль гиперплазии интимы артерий в атерогенезе у человека. Архив патологии. 1998; 6: 3 – 8. (in Russian)

12. Вирхов Р. Целлюлярная патология как учение, основанное на физиологической и патологической гистологии. СПб; 1871. (in Russian)

13. Young J.L., Liddy P., Schonbecr U. Cytorines in the pathogenesis of atherosclerosis. Thromb. Haemost. 2002; 88: 554-567. (Со ссылки Л.С.Лилли, 2016). (in English)

14. Libby P. Current Cjncepts of the Pathogenesis of the Acute Coronary Syndromes. Circulation 2001; 104: 365-372. (in English)

15. Либби П. (2002) воспаление при атеросклерозе. Nature 420: 868-874. (in Russian)

16. Zipes D., Libbi P., Bonow RO6 et. Al., eds. Braunwald,s Heart Disease. A Textbook of Cardiovascular Medicine 7th ed. Philadelphia PA: Elsevier Saunders, 2005: 925. (in English)

17. Bowei Li., Yuanpeng Xia, Bo Hu. Infection and atherosclerosis: TLR-dependent pathways // Cell Mol Life Sci. 2020; 77(14): 2751–2769. Published online 2020 Jan 30. doi: 10.1007/s00018-020-03453-7/ PMCID: PMC7223178. (in English)

18. Pedrigi R.M., de Silva R., Bovens S.M., Mehta V.V., Petretto E. и др. (2014) разрыв тонкостенной фиброатеромы связан с тонким взаимодействием напряжения песчанойстенки. Артериосклеротромб VascBiol 34; 2224-2231. (in Russian)

19. Collins R., Armitage J., Parish S WHO Cardiovascular Diseases. [(accessed on 31 May 2020)]; Available online: https://www.who.int/health-topics/cardiovasculardiseases/#tab=tab_1., (in English)

20. Sleigh P., Peto (2003) R: MRC / BHF Heart Protection Study of cholesterol-lowing with simvastatin in 5963 people with diabetes: a randomised placebo-cjntrol trial. Ланцет 361: 2005-2016. (in English)

21. Aziz M., Yadav K. S. Pathogenesis of atherosclerosis. Medical Clinic Rev. 2016, 2: 22. doi: 10.21767/ 2471-299X. 1000031. (in English)

22. Патофизиология. Учебник: в 2 т. /под ред. В.В.Новицкого, О.И.Уразовой. – 5-е изд., перераб. и доп. –Москва: ГЭОТАР-Медиа, 2020. Т.2. – 592с. (in Russian)

23. Steinbrecher U. Role of auperoxide in endothelial-cell modification of low-density lipoproteins. Biochim. Biophys. Acta. 1988; 959: 20 – 30. (in English)

24. Steinberg L. Oxidative modification of LDL and atherogenesis Circulation 1997; 95: 1062 – 1071. (in English)

25. Horkko S., Binder C.J., Shaw P.X. Immunological responses to oxidized LDL. Free Radic. Biol. Med. 2000; 28: 1171 – 1179. (in English)

26. Skalen K., Gustefsson M., Rydberg E.K. et al. Subendothelial retention of atherogenic lipoproteins in early atherosclerosis. Nature 2002; 417: 750 – 754. (in English)

27. Berliner J. Navab M., Fogelman A. et al. Atherosclerosis: basic mechanisms. Oxidation inflammation and genetics. J. Clin. Invest. 1995; 96: 2488 – 2496. (in English)

28. Восканьянц А.Н., Нагорнев В.А. Пролиферация клеток стенки артерий человека при атерогенеза как фактор проявления иммунного воспаления. Цитокины и воспаление. 2004; 3: (4) : 10 – 13. (in Russian)

29. Нагорнев В.А., Яковлева О.А., Рабинович В.С. Атерогенез и воспаление. Мед. Акад. Журн. 2001; 1 (1): 139 – 150. (in Russian)

30. Wick G., Knoflach M., Xu Q. Autoimmune and inflammatory mechanisms in atherosclerosis Annu.Rev. Immunol. 2004; 22: 361 – 403. (in English)

31. Лобзин Ю.В., Рудакова А.В. Роль инфекционно-воспалительного фактора в развитии атеросклероза. Мед. Акад. Журн. 2003; 1 (2): 80-89. (in Russian)

32. Wilson A., Schaub R., Goldstein R., Kuo P. Suppression of aortic atherosclerosis in cholesterol-fed rabbits by purified rabbit interferon. Atherosclerosis 1990; 10: 208 – 214. (in English)