Салыстырмалы аспектіде Қазақстан республикасының балалары арасындағы суицид жағдайы туралы статистикалық мәліметтерге шолу

Өз-өзіне қол жұмсау - бұл үлкен әлеуметтік салдары бар денсаулық сақтаудың негізгі проблемасы. Бұл отбасылар үшін терең эмоционалды күйзелістерге, өнімділіктің төмендеуіне және денсаулық сақтау шығындарының өсуіне байланысты айтарлықтай экономикалық шығындарға әкеледі. Өзінің маңыздылығына қарамастан, көптеген аймақтарда суицид проблемасы әлі де шешілмейді, және жұмыссыз қалған жылдар (YLL) сияқты негізгі көрсеткіштер жиі анықталмайды.

Зерттеудің мақсаты. Зерттеу үшін қолжетімді статистикалық есеп деректері негізінде кәмелетке толмағандар арасындағы суицид пен өзіне қол жұмсау әрекеттерінің таралуын зерттеу.

Әдістемелер мен материалдар: Зерттеу объектісі – суицидтік мінез-құлыққа бейім (суицид және суицид әрекеттері) Қазақстан Республикасының балалары (жас: 18 жасқа дейін). Зерттеуге арналған деректер: Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасы Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің «Қылмыстық құқық бұзушылықтар, оларды жасаған адамдар, қылмыстық қудалау органдарының жұмысы және өз-өзіне қол жұмсау әрекеттері туралы мәліметтер» ресми сайтының 2017 жылдан бастап 2020 жылға дейінгі кезеңдегі статистикалық деректері пайдаланылды.

Нәтижелер: Қолда бар статистикалық деректерді талдау кәмелетке толмағандардың аутоагрессивті деструктивті мінез-құлқының биопсихоәлеуметтік мәселелерінің кешенін жақсы көрсететін көрсеткіштермен біріктірілген мәліметтер базасын құру қажеттілігін көрсетті. Психикалық бұзылыстары мен аурулары бар балалардағы суицидтік ойлардың барлық аспектілерін көрсететін интеграцияланған мәліметтер базасын әзірлеу және енгізу қажет.

Талқылау. Біріктірілген деректер базасын әзірлеу және енгізу балалар психиатриясы және балалар медициналық психологиясы бойынша мамандарды даярлауды жоспарлауға мүмкіндік береді.

Қорытынды.Машиналық оқытуға негізделген әзірленген алгоритмдер мен модельдерді пайдалану балалардың психикалық денсаулығы саласында жұмыс істейтін мамандарға балалардың суицидтік тенденцияларының дәлірек және жылдам диагностикасын жүргізуге, жеке және аймақтық ерекшеліктерді ескеретін профилактикалық бағдарламалар мен араласу алгоритмдерін тиімді әзірлеуге мүмкіндік беретін құралдарды жасау үшін пайдаланылуы мүмкін.

1. Bertuccio P., Amerio A., Grande E., La Vecchia C., Costanza A., Aguglia A., Berardelli I., Serafini G., Amore M., Pompili M., Odone A. Global trends in youth suicide from 1990 to 2020: an analysis of data from the WHO mortality database // EClinicalMedicine. – 2024. – Vol. 70. – P. 102506. – DOI: 10.1016/j.eclinm.2024.102506.

2. Study on prevalence, underlying causes, risk and protective factors in respect to suicides and attempted suicides in Kazakhstan. Astana: The UN Children’s Fund (UNICEF) in the Republic of Kazakhstan. – 2014. – 104 с.

3. Geoffroy M.-C., Orri M., Girard A., Perret L. C., Turecki G. Trajectories of suicide attempts from early adolescence to emerging adulthood: prospective 11-year follow-up of a Canadian cohort // Psychological Medicine. – 2021. – Vol. 51(11). – P. 1933-1943. – DOI: 10.1017/S0033291720000732.

4. Официальный сайт Правительства Республики Казахстан. – URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/pravstat (дата обращения: 09.09.2024).

5. Web-based Injury Statistics Query and Reporting System (WISQARS™). Atlanta, Georgia: U.S. Department of Health and Human Services, CDC, National Center for Injury Prevention and Control [Electronic source] // CDC [Website]. – 2004. – URL: http://www.cdc.gov/ncipc/wisqars (Accessed: 09.09.2024).

6. Moutier C. Suicidal Behavior [Electronic source] // MSD Manual Professional Edition [Website]. – URL: https://www.msdmanuals.com/home/mental-health-disorders/suicidal-behavior-and-self-injury/suicidal-behavior.

7. Philip B. V. Escalating Suicide Rates Among School Children During COVID–19 Pandemic and Lockdown Period: An Alarming Psychosocial Issue // Indian J Psychol Med. – 2021. – Vol. 43(1). – P. 92. – DOI: 10.1177/0253717620982514.

8. Manzar M. D., Albougami A., Usman N., Mamun M. A. Suicide among adolescents and youths during the COVID-19 pandemic lockdowns: A press media reports-based exploratory study // J Child Adolesc Psychiatr Nurs. – 2021. – Vol. 34(2). – P. 139-146. – DOI: 10.1111/jcap.12313.

9. Rodway C., Tham S., Ibrahim S., Turnbull P., Kapur N., Appleby L. Children and young people who die by suicide: Childhood–related antecedents, gender differences and service contact // BJPsych Open. – 2020. – Vol. 6(3). – P. 49. – DOI: 10.1192/bjo.2020.33.

10. Kharrat F., Gagne C., Lesage A., Gariépy G., Pelletier J.F. Explainable artificial intelligence models for predicting risk of suicide using health administrative data in Quebec // PLOS ONE. – 2024. – Vol. 19(4). – DOI: 10.1371/journal.pone.0301117.

11. Servi M., Chiaro S., Mussi E. et al. Statistical and artificial intelligence techniques to identify risk factors for suicide in children and adolescents // Science Progress. – 2023. – Vol. 106(4). – DOI: 10.1177/00368504231199663.

12. Rodway C., Tham S., Turnbull P., Kapur N. Suicide in children and young people: Can it happen without warning? // Journal of Affective Disorders. – 2020. – Vol. 275(3). – DOI: 10.1016/j.jad.2020.06.069.

13. Kõlves K., de Leo D. Suicide methods in children and adolescents // Eur Child Adolesc Psychiatry. – 2017. – Vol. 26. – P. 155-164. – DOI: 10.1007/s00787-016-0865-y.

14. Kwon H., Hong H. J., Kweon Y. S. Classification of Adolescent Suicide Based on Student Suicide Reports // J Korean Acad Child Adolesc Psychiatry. – 2020. – Vol. 31(4). – P. 169-176. – DOI: 10.5765/jkacap.200030.

15. Cook P. J. Technology of Personal Violence // Crime and Justice: A Review of Research. –1991. – Vol. 14. – P. 1-71.

16. Gunnell D., Nowers M. Suicide by jumping // Acta Psychiatrica Scandinavica. – 1997. – Vol. 96. – P. 1-6. – DOI: 10.1111/j.1600-0447.1997.tb09897.x.

17. Catherine R., Kleiman E. M., Kellerman J., Pollak O., Cha C. B., Esposito E. S., Porter A. C., Wyman P. A., Boatman A. E. Annual Research Review: A meta-analytic review of worldwide suicide rates in adolescents // J Child Psychol Psychiatr. – 2020. – Vol. 61. – P. 294-308. – DOI: 10.1111/jcpp.13106.