Паркинсон ауруындағы когнитивтік бұзылыстар – науқастардың өмір сапасын төмендететін және еңбекке жарамдылығын шектейтін маңызды мәселе. Ерте кезеңде анықтау мен уақтылы бақылау деменцияның дамуын баяулатуға мүмкіндік береді.

Мақсаты. Паркинсон ауруы бар науқастарда когнитивтік бұзылыстардың жиілігін және олардың деменцияға өтуіне әсер ететін қауіп факторларын анықтау.

Материалдар мен әдістер. Зерттеуге Алматы қаласындағы амбулаториялық клиникаларда бақыланған 106 науқас енгізілді. Паркинсон ауруының диагнозы халықаралық критерийлерге сәйкес расталды. Когнитивтік жағдай MMSE және MoCA шкалаларымен, ал аурудың ауырлығы Хен мен Яр және Шваб пен Ингленд шкалаларымен бағаланды.

Нәтижелері. Жеңіл когнитивтік бұзылыстар 26,4% науқастарда, деменция – 34,9%, ал бұзылыс болмауы – 38,7% жағдайда анықталды. Когнитивтік төмендеу егде жастағы, білімі төмен, ауру ұзақтығы 10 жылдан асқан және акинетикалық-қатаң түрдегі науқастарда жиірек байқалды. Регрессиялық талдау деменцияның негізгі болжаушылары ретінде: 60 жастан кейінгі басталуы, ауру ұзақтығы 19 жылдан артық, төмен білім деңгейі және айқын моторлық дефицитті көрсетті.

Қорытынды. Паркинсон ауруындағы когнитивтік бұзылыстар жиі кездеседі және уақыт өте үдей түседі. Когнитивтік функцияларды ерте анықтау мен жүйелі бақылау науқастардың өмір сапасын жақсартып, деменцияның дамуын баяулатуға мүмкіндік береді.

Кіріспе. Қазақстан Республикасында Helicobacter pylori (H. pylori) мәселесі бірқатар аймақтарда асқазан-ішек ауруларының жоғары жиілігімен және заманауи диагностикалық және емдік әдістерге қолжетімділіктің шектелуімен ерекше маңызға ие. Халықаралық клиникалық нұсқаулардың болуына қарамастан, бұл тәсілдерді клиникалық тәжірибеге енгізу тек техникалық және ұйымдастырушылық қолдауды ғана емес, сонымен қатар бастапқы және мамандандырылған дәрігерлерден хабардарлықтың және міндеттеменің жоғары деңгейін талап етеді.

Зерттеудің мақсаты – Қазақстан Республикасындағы дәрігерлердің Helicobacter pylori инфекциясын диагностикалаудың және емдеудің қазіргі заманғы тәсілдері, сондай-ақ диспепсиялық бұзылыстарды симптоматикалық емдеу жөніндегі хабардарлық деңгейін бағалау, аталған инфекцияның алдын алу мен емдеуге кедергі келтіретін негізгі тосқауылдарды анықтау.

Материалдар мен әдістер. Бұл сипаттамалық бақылау зерттеуі барысында Қазақстанның 6 облысынан 175 жалпы тәжірибелік дәрігер/учаскелік дәрігерге (ЖТД) және 35 гастроэнтерологқа сауалнама жүргізілді.

Нәтижелер. Зерттеу гастроэнтерологтардың ЖТД салыстырғанда H. pylori диагностикасы мен емдеуінің заманауи тәсілдерінен хабардар болу деңгейі жоғары екенін көрсетті. H. pylori сынамасын тағайындау себептерін салыстырмалы талдау гастроэнтерологтар ЖТД қарағанда жиі анемияны (68,6% және 48,0%, p = 0,028), сондай-ақ отбасылық анамнезінде асқазан обырының (91,4% және 66,3%, p = 0,02) қарастыратынын көрсетті. Гастроэнтерологтар үшін де, ЖТД үшін де H. pylori инфекциясын емдеу режимін таңдаудың ең маңызды критерийі клиникалық хаттамалардың ұсыныстары болып қала береді, оларды екі топтағы мамандардың 90%-дан астамы ұстанады (p = 0,734). Сонымен қатар, гастроэнтерологтар ЖТД-мен салыстырғанда антибиотиктерге жергілікті төзімділік туралы деректерді айтарлықтай жиі ескереді (65,7% және 43,4%; p = 0,025). Эрадикациялық терапияның сәтсіздігінің негізгі себебіне, екі топтағы мамандардың пікірінше, бактериялардың антибиотиктерге төзімділігін, пациенттердің H. pylori персистенциясының қаупі және емдеуді аяқтаудың маңыздылығы туралы жеткіліксіз хабардар болуын жатқызуға болады.

Қорытынды. Гастроэнтерологтар ЖТД-мен салыстырғанда хабардарлық деңгейі жоғары, заманауи диагностикалық әдістерді жиі қолданады және емдеу режимдерін таңдау кезінде жергілікті антибиотиктерге төзімділікке назар аударады. Сонымен қатар, алғашқы медициналық көмек буынының дәрігерлері пациенттерді бағыттауда негізгі бөлім болып қала береді, бірақ олардың қосымша оқыту мен қолдауға деген қажеттіліктері әлдеқайда айқын.

Соңғы жылдары биодеградацияланатын стоматологиялық жабындар жасау бағытындағы зерттеулер өзекті болып отыр. Осы ретте азиялық жалбыз (Mentha asiatica Boriss.) экстракты өзінің антисептикалық, қабынуға және бактерияға қарсы қасиеттерімен белгілі болғандықтан, стоматологиялық материалдардың негізгі тиімді құрамдас бөлігі болып табылады.

Зерттеудің мақсаты. Азиялық жалбыз (Mentha asiatica Boriss.) экстрактымен жаңа биодеградацияланатын стоматологиялық жабындарды әзірлеу және олардың технологиялық сипаттамаларын анықтау.

Әдістер мен материалдар. Зерттеу барысында жабынның құрамы таңдалып, оны алу технологиясы жасалды. Технологиялық процестің негізгі кезеңдері: қалыптарға құю, кептіру және дайын өнімді заласыздандыру. Жабындардың ауыз қуысында ыдырау ерекшеліктері зерттелді. Зерттеу жұмыстары С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университетінің Фармация мектебінде, фармацевтикалық технология кафедрасында және Гданьск медицина университетінің (Польша, Гданьск қ.) базаларында жүргізілді.

Зерттеу нәтижелері. Жаңа биодеградацияланатын стоматологиялық жабындар алынды. Олар ауыз қуысының тіндерінде толық еритіні, микробты флораны басатыны, қабынуды төмендететіні және жаралардың жазылуын жеделдететіні анықталды.

Қорытындылар. Зерттеу нәтижелері тәжірибелік қолдануға арналған қауіпсіз әрі тиімді биодеградацияланатын стоматологиялық жабындарды жасауға мүмкіндік береді және өсімдік тектес субстанцияны қолданудың ғылыми жаңашылдығын дәлелдейді.

Дүние жүзінде жыл сайын инсульттан 100 000 тұрғынға шаққанда 122-ден 256 адамға дейін зардап шегеді, бірақ Қазақстанда бұл сан әлдеқайда жоғары – 2015-2020 жылдар аралығында 100 000 адамға шаққанда 258,4-тен 433,7 жағдайға дейін. Сондай-ақ, елде ишемиялық инсульттан болатын өлім-жітім деңгейі әлемдегі ең жоғары, бұл уақтылы емделмеу, денсаулық сақтау саласындағы теңсіздік және оңалтудың шектеулі мүмкіндіктері сияқты мәселелерді көрсетеді. Пациенттердің қажеттіліктеріне және олардың қалпына келтірудегі белсенді рөліне бағытталған адамға бағытталған көмек бұл олқылықтарды жоюға көмектеседі. Дегенмен, инсульттан аман қалған адамдардың Қазақстанда медициналық көмекті қалай алатыны туралы аз мәлімет бар. Бұл зерттеу кедергілерді, нәтижелерді және жақсарту мүмкіндіктерін жақсырақ түсіну үшін олардың пікірлері мен перспективаларын қарастырады.

Мақсаты: инсультпен ауыратын науқастардың тәжірибесін, сондай-ақ күтім мен қалпына келтіру кезінде туындайтын қиындықтарды зерттеу.

Материалдар мен әдістер. Сапалық зерттеу 2025 жылдың мамыр-тамыз айларында Алматы қаласында инсульт алған және жеке жартылай құрылымдалған сұхбатқа қатысуға келісім берген 31 пациенттің қатысуымен жүргізілді. Деректер қолмен жазылып, транскрипцияланып, екі кезеңді кодтау – ашық және тақырыптық кодтау арқылы талданды. Екі автор транскрипцияларды тәуелсіз түрде кодтап, қосымша сарапшылар талдаудың шынайылығы мен сенімділігін тексерді.

Нәтижелер. Сауалнамаға қатысқан 31 пациенттің көпшілігі 60 жастан асқан және зейнеткерлікке шыққан, 23 жасында инсульт бірінші рет болған. Негізгі қауіп факторлары созылмалы аурулар және белсенділіктен қорғау болды. Қалпына келтіру әр түрлі жолмен жүрді, көп жағдайда ұзақ қалпына келтіру және үйде күтім жасау бойынша нақты ұсыныстар қажет болды. Пациенттер медициналық мекемелердегі кідірістерді, мамандарға қол жетімділіктің шектелуін және психологиялық қолдаудың жеткіліксіздігін атап өтті. 24 адам сандық құрылғыларға қол жеткізе алғанымен, егде жастағы адамдар көбінесе телемедицинаға сенбеді. Негізгі ұсыныстар көмек көрсету бойынша жұмысты жеделдетуге, жеке тұлғаларға хабардарлықты арттыру және жекелендірілген тәсіл бойынша іс-шаралар өткізуге бағытталған. Пациенттер қалпына келтіру және қайта кеңес беру үшін тұрақты тексерулерге, жаттығуларға және эмоционалды тұрақтылыққа назар аударды.

Қорытынды. Қол жетімді және пациентке бағытталған кеңес беру көмегі диагностиканың кешігуін азайту, дағдарысқа қол жеткізуді жақсарту және психологиялық қолдауды күшейту қажеттілігі бар жәрдемақы алатын адамдар үшін өте маңызды. Болашақта ұзақ мерзімді қалпына келтіруді қолдау үшін цифрлық технологияларды, білім беру стратегияларын және жеке денсаулық сақтауды қарастыруға назар аудару керек.

Мектеп жасы болашақ аурулардың денсаулығы мен қауіп факторларын қалыптастырудың негізгі кезеңі болып табылады, мектеп жасындағы балалардың денсаулығын сақтау мәселелері денсаулық сақтау және білім беру жүйесі үшін өте маңызды, сондай-ақ халықтың өмір сүру сапасын, Еңбек және әлеуметтік әлеуетін айқындайды.

Мақсат: Қазақстан Республикасында 2016-2024 жылдар аралығында мектеп оқушыларының (0-9 сыныптар) профилактикалық медициналық тексерулерді қамту динамикасын және негізгі патологиялардың анықталуын бағалау, соның ішінде COVID-19 пандемиясының әсерін ескере отырып, және бұзушылықтар арасындағы өзара байланыстарды анықтау.

Зерттеу әдістері мен материалдары: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің № 31 нысан бойынша ресми есептілігінің ретроспективті талдауы. Тексерулердің қамтылуы бойынша, абсолютті және интенсивті көрсеткіштер (10 000 тексерілгенге) есту, көру, сөйлеу бұзылыстары, сколиоз, дұрыс емес қалып, жүйке-психикалық ауытқулар үшін өңделді. Сипаттамалық статистика, трендтер үшін сызықтық регрессия және Пирсон корреляциясы (p <0,05) қолданылды. Есептеулер IBM SPSS 25.0 және JASP 0.19.3-те орындалды.

Нәтижелер: Тексерулердің қамтылуы пандемияға дейінгі кезеңде орташа 97,8 %-ды құрады, 2020 жылы 86,6 %-ға төмендеді және 2024 жылға қарай 93,9 %-ға қалпына келді. Көру бұзылыстарының анықталуы 10 000-ға 229,23-тен 165,03-ке дейін төмендеді (бұрышы -8,26; p <0,001); сколиоз – 32,39-ден 25,44-ке дейін (-1,01; p <0,01); қалып бұзылыстары – 45,87-ден 30,98-ге дейін (-1,42; p <0,05); жүйке-психикалық ауытқулар – 49,80-ден 14,59-ға дейін (-4,31; p <0,001). Сөйлеу және есту көрсеткіштері тұрақты. Бұзылыстар арасындағы корреляциялар жоғары (r = 0,763-0,956; p <0,01).

Қорытынды: Жүйелі скрининг патологиялардың жүктемесін төмендетуде тиімді, бірақ постпандемиялық кезеңде күшейту қажет. Аймақтар үшін мультидисциплинарлық тәсіл және цифрландыру ұсынылады.

Қант диабеті кең таралған созылмалы ауру болып табылады, әлемде жарты миллиардқа жуық адам, ал Қазақстанда халықтың 4,2 % зардап шегеді. Зерттеудің мақсаты: EQ-5D-5L және EQ VAS сауалнамасы мен иерархиялық кластерлік талдау арқылы Алматы қаласының медициналық мекемелерінде байқалған қант диабетімен ауыратын науқастардың өмір сүру сапасын зерттеу.

Мақсаты. Алматы қаласындағы медициналық орталықтарда стационарлық ем қабылдап жатқан 2-типті қант диабеті бар науқастардың өмір сапасын EQ-5D-5L және EQ VAS сауалнамаларының көмегімен зерттеу. Бұл зерттеу денсаулық профилін бағалауға және аурудың ең көп әсер ететін салаларын анықтауға мүмкіндік берді.

Материалдар мен әдістерi. Осы сипаттамалық көлденең зерттеуге 2-типті қант диабеті бар 54 науқас қатысты. EQ-5D-5L сауалнамасы бойынша денсаулық профилі бес көрсеткішпен бағаланды: қозғалғыштық, өзін-өзі күту, күнделікті қызмет, ауырсыну/жайсыздық және үрей/депрессия. Субъективті денсаулық EQ VAS визуалды аналогтық шкаласымен (0-100) сипатталды. Өмір сапасының төмендеу деңгейіне қарай ішкі топтарды бөліп көрсету үшін иерархиялық кластерлік талдау қолданылды.

Нәтижелер. Өмір сапасының ең айқын шектелулері ауырсыну/жайсыздық (77,8 %), қозғалғыштық (64,8 %) және үрей/депрессия (53,7 %) домендерінде тіркелді. 87,02 ± 10,929 % науқастарда денсаулыққа байланысты мәселелер анықталды, ал 72,2 ± 6,097 % – аралас бұзылыстар байқалды. Денсаулық күйінің жиынтық балы (LSS) орта есеппен 9,46±0,467. Кластерлік талдау бойынша үш топ айқындалды: жоғары төмендеу (қозғалғыштық пен ауырсыну – 100 %; сондай-ақ күнделікті қызмет, өзін-өзі күту және үрей көрсеткіштерінің сәйкесінше 43,8 %, 31,3 % және 37,5 % бұзылыстары), орташа-жоғары төмендеу (үрей – 100 %; күнделікті қызмет – 85,7 %; ауырсыну/жайсыздық – 64,3 %; қозғалғыштық – 57,1 %; өзін-өзі күту – 35,7 %) және орташа төмендеу (ауырсыну/жайсыздық – 70,8 %; қозғалғыштық – 45,8 %; өзін-өзі күту – 33,3 %; үрей – 37,5 %; күнделікті қызмет – 33,3 %).

Қорытынды. Алматы қаласының стационарлық пациенттерінде субъективті денсаулық бағасы төмен және өмір сапасына ең үлкен әсер ететін домендер – ауырсыну/жайсыздық, қозғалғыштық және үрей/депрессия. Бұл нәтижелер EQ-5D-5L, EQ VAS және кластерлік талдау арқылы расталды.

 Су добы судағы қиын атлетикалық ойын. Ол жан-жақты физикалық дайындықты қажет етеді. Қарқынды спорттық жаттығулар спорттық медицинада «спорттық жүрек» терминімен белгіленген жүрек-тамыр жүйесінде ерекше өзгерістерді тудырады. Қазақстанда бұл спорт түрі болашағы зор бағыттардың бірі болып табылады.

Mақсаты. Инновациялық технологияларды («Денсаулық-Экспресс» АПК) пайдалана отырып, су спортымен айналысатын спортшылардың жүрек-қантамыр жүйесінің, оның ішінде дене шынықтырумен айналысу кезіндегі жағдайын зерттеу.

Материалдар мен әдістер. Ретроспективті зерттеуге 102 су добы спортшысы қатысты. Оның ішінде 86 адам қосу критерийлеріне сай болды. Таңдама физикалық параметрлерді, физикалық дайындық деңгейін және зерттеуге қатысуға қарсы көрсетілімдердің жоқтығын ескере отырып, іріктеу негізінде қалыптастырылды.

Нәтижелер: жаттығу процесінен кейін спортшы әйелдердің жалпы жүрек соғу жиілігінің өзгергіштігі жоғары (MxDMn, SDNN, CV, Mo) және реттеу жүйесінің стресс көрсеткіштері (Amo%, SI), бұл ерлерге қарағанда аз күйзеліске ұшырайтын қалпына келтіру профилін көрсетеді.

Нәтижелер. Алынған нәтижелер дененің физикалық белсенділікке тән жедел реакциясын көрсетеді. SDNN, CV және RMSSD көрсеткіштерінің байқалған төмендеуі жаттығудан кейін бірден жүрек соғу жиілігіне парасимпатикалық әсердің төмендеуін көрсетеді. Сонымен қатар стресс индексінің жоғарылауы және PARS жоғарылауы вегетативті жүйке жүйесінің симпатикалық бөлігінің белсендірілгенін көрсетеді.

Қорытындылар. Зерттеу жедел физикалық белсенділіктің парасимпатикалық белсенділігінің төмендеуін және симпатикалық белсенділіктің белсендіруін тудыратынын көрсетті, бұл жүрек соғу жиілігінің өзгергіштігінің негізгі көрсеткіштерінің өзгеруінен көрінеді.

Қазіргі қоғамда, оның ішінде армияда әйелдердің рөлі артып келеді. Әйелдер әскери мамандықтарды табысты меңгеріп, ерлермен тең дәрежеде қызмет атқаруда. Алайда қызмет жағдайлары – физикалық жүктемелер, күйзеліс және далалық өмірдің ерекшеліктері – олардың денсаулығына, әсіресе репродуктивтік жүйесіне теріс әсер етеді. Сондықтан армиядағы әйелдердің денсаулығын сақтау мәселесіне ерекше көңіл бөлу маңызды, бұл демографиялық саясат тұрғысынан да өзекті.

Зерттеудің мақсаты. Әскери әйелдер арасындағы гинекологиялық аурушаңдық таралуын анықтау.

Материалдар мен әдістер. Зерттеу Алматы қаласындағы әскери госпитальда 2021–2023 жылдары стационарлық гинекологиялық ем алған әйел әскери қызметшілердің медициналық карталары негізінде жүргізілді. Гинекологиялық аурулардың құрылымы мен жиілігі әскери қызмет өтіліне қарай талданды: 5 жылға дейін және 5 жылдан астам.

Нәтижелер. 2021–2023 жылдары репродуктивтік жүйе ауруларының ішінде жамбас ағзаларының қабынуы, жатыр миомасы, аналық без кисталары және жыныс мүшелерінің пролапсы басым болды. Пролапстың үлесі 20,3 %-дан 33,1 %-ға дейін өсті, жатыр миомасы шамамен 30 % деңгейінде тұрақты сақталды, ал қабыну аурулары 31,9 %-дан 27,4 %-ға дейін төмендеді. Әскери өтілі 5 жылдан асқан әйелдерде гинекологиялық аурулар жиірек кездеседі.

Қорытынды. Әскери қызметтің жағымсыз факторларына ұзақ уақыт бойы ұшырау әйел әскери қызметшілерде гинекологиялық аурулардың даму қаупін арттырады. Жамбас ағзаларының қабыну ауруларын, сүт бездерінің патологиясын және жыныс мүшелерінің пролапсын ерте анықтау мен алдын алу шаралары қажет. Біздің зерттеу көрсеткендей, бұл аурулардың алдын алу мақсатында диспансерлік тексеру аясында диагностикалық іс-шараларды кеңейту қажет.

Бүгінгі таңда, өсімдіктердің биологиялық активті заттарының негізінде өсімдік фармацевтикалық субстанциясын әзірлеу өзекті болып табылады. Осы орайда, еліміздің аумағында өсетін, құрамы биологиялық белсенді заттарға бай жатаған сүттіген (Euphorbia humifusa Willd.) өсімдік шикізатынан биологиялық белсенді заттарды оңтайлы бөліп алудың әдістерін іздеу, фармакопея талаптарына сай экстракт алу, сонымен қатар зерттеулерде маңызды болып табылатын өсімдік шикізатының технологиялық параметрлерін анықтау маңызды болып табылады.

Бұл ғылыми мақалада жатаған сүттіген (Euphorbia humifusa Willd.) өсімдік шикізатының фармацевтико-технологиялық параметрлері анықталды.

Зерттеудің мақсаты. Жатаған сүттіген (Euphorbia humifusa Willd.) шөбінің жер үсті бөлігінің фармацевтико-технологиялық параметрлерін анықтау.

Әдістер мен материалдар. Зерттеу материалы жатаған сүттіген (Euphorbia humifusa Willd.) шөбінің жапырағы мен сабағы. Өсімдік шикізатының фармацевтико-технологиялық параметрлерін анықтауда келесі әдістер: меншікті салмақ (dу, г/см³), көлемдік салмақ (d₀, г/см³), себілмелі салмақ (d_H, г/см³), шикізаттың кеуектілігі (Пж), шикізаттың қуыстылығы (Пс), шикізат қабатының бос көлемі (V) және өсімдік шикізатының экстрагентті жұту коэффициентін (Х, мл/г) анықтау әдістері қолданылды.

Зерттеу нәтижелері. Зерттеу нәтижесінде өсімдік шикізатының меншікті салмағы (dу) – 1,31±0,017 г/см³, көлемдік салмағы (d₀) – 0,32±0,010 г/см³, себілмелі салмағы (d_H) – 0,12±0,002 г/см³, қуыстылығы (Пс) – 0,75±0,014 г/см³, шикізаттың кеуектілігі (Пж) – 0,60±0,005 г/см³ және шикізат қабатының бос көлемі – 0,90±0,011 г/см³ мәндері анықталды. Сонымен қатар, өсімдік шикізатының фармакопеялық сапа көрсеткіштері ылғалдылық – 7.95±0,05 %, жалпы күлділік – 6,63±0,12 % және 10 % HCl ерітіндісіндегі ерімейтін күл – 1,25±0,10 % мөлшерінде екендігі, Euphorbia humifusa Willd. құрамында кадмий, сынап, қорғасын және мышьяк ауыр металдарының мөлшері және радионуклидтерден стронций (90) мен цезий (137) элементтерінің мөлшері рұқсат етілген мәнде екендігі анықталды.

Қорытындылар. Euphorbia humifusa Willd. құрамында кадмий және сынап ауыр металдары табылған жоқ, ал, қорғасын және мышьяк мөлшері 1.5.3.009 фармакопея мақаласының «Дәрілік өсімдік шикізаты және дәрілік өсімдік препаратының құрамындағы ауыр металдарды анықтау» құжатында бекітілген көрсеткіштерге сай.

Перитонеальды метастаздар қатерлі ісіктердің әртүрлі локализацияларында аурудың үдеуінің кең таралған көрінісі болып табылады. Жүйелік терапия мен хирургиялық әдістерге қарамастан, науқастардың едәуір бөлігі клиникалық қажеттіліктерінің қанағаттандырылмауы, өмір сапасының төмендеуі және қолайсыз нәтижелермен бетпе-бет келеді. Осы шектеулерді еңсеру үшін 2000-жылдардың басында қысым арқылы құрсақ қуысына аэрозольді химиотерапия әдісі енгізілді. Дегенмен, бұл технологияға деген қызығушылықтың артуына қарамастан, цитостатиктердің аэрозольді түрлерінің ингаляциялық әсерімен байланысты кәсіби қауіп мәселесі өзекті болып отыр.

Бұл шолу зерттеуінің мақсаты перитонеальды метастаздарды емдеуде құрсақішілік қысымды аэрозольді химиотерапия сеанстары кезінде операциялық үрдістің барлық кезеңдерінде жүзеге асырылатын кәсіби қауіптер мен қауіпсіздік шаралары жөніндегі қазіргі деректерді талдау және қорыту. Бар деректер негізінде медицина қызметкерлері мен қоршаған ортаны қорғауға бағытталған клиникалық ұсынымдар әзірлеу көзделді.

Әдістер мен материалдар. PubMed, Scopus, және eLibrary дерекқорларында жүйелі іздеу жүргізілді. Іріктеу критерийлеріне құрсақішілік қысымды аэрозольді химиотерапия әдісін сипаттайтын, жеке және ұжымдық қорғаныс шараларын қарастыратын, сондай-ақ операциялық ортада цитостатикалық аэрозольдермен қауіпсіз жұмыс жүргізу жөніндегі ұсынымдарды қамтитын жарияланымдар енгізілді.

Нәтижелер. Іздеу нәтижесінде 185 жарияланым табылды, олардың 37-сі іріктеу критерийлеріне сәйкес келді. Қамтылған зерттеулер негізінен бақылау есептері, эксперименттік модельдеу және институционалдық нұсқаулықтардан тұрды. Қауіпсіздіктің негізгі шараларына аэрозольдерді беру үшін жабық жүйелерді пайдалану, жоғары тиімді желдету, жеке қорғаныс құралдары және дезактивацияның стандартталған хаттамалары кірді. Ұзақ мерзімді кәсіби қауіптер жөніндегі деректер шектеулі болды, алайда зерттеулердің көпшілігі қауіпсіздік ережелерін қатаң сақтаудың маңыздылығын атап көрсетті.

Қорытындылар. Бұл шолу құрсақішілік қысымды аэрозольді химиотерапия сеанстарын жүргізу кезінде еңбек пен қоршаған ортаның қауіпсіздігін дәлелдейтін деректер базасын толықтырады. Қорытылған нәтижелер көпдеңгейлі қорғаныс стратегиялары мен медицина қызметкерлерін оқыту хаттамаларын бейімдеуге және стандарттауға пайдаланылуы мүмкін, бұл өз кезегінде қызметкерлер мен жұмыс ортасы үшін тәуекелдерді азайтуға мүмкіндік береді.

1977 жылы М. Rizzetto тарапынан В гепатиті вирусының дельта-антигені анықталғаннан бері, соңғы 46 жыл бойы созылмалы D гепатиті созылмалы В гепатитімен (СВГ) қатар қарастырылып, «дельта-агентпен ассоциацияланған В гепатиті» ретінде сипатталды. Бұл кезеңде емдеу тактикасы интерферондар мен пегилирленген интерферон-α, сондай-ақ нуклеозид аналогтарын (тиімділігі шамамен 25 %) қолданумен шектелді. 2023 жылдың 30 тамызында Еуропалық бауырды зерттеу ассоциациясының алғаш рет жарияланған Практикалық ұсынымдарында созылмалы D гепатиті дербес нозологиялық бірлік ретінде қарастырылды. Ресейлік клиникалық ұсынымдар 2021 жылы жарық көрді.

Зерттеудің мақсаты. Созылмалы D гепатиті бойынша алғашқы халықаралық ұсынымдарды талдау, клиницистерді соңғы онжылдықта жүргізілген булевиртид препаратының тиімділігі мен қауіпсіздігі жөніндегі рандомизацияланған клиникалық зерттеулердің нәтижелерімен таныстыру.

Материалдар мен әдістер. Әдеби шолу Medline/PubMed, CyberLeninka, және eLibrary деректер базаларында жүргізілді.

Нәтижелер. Созылмалы D гепатиті кезінде бауыр зақымдануы созылмалы В гепатитіне және С гепатитіне қарағанда ауыр өтеді, аурудың үдемелі ағымымен, цирроздың тез дамуы және декомпенсациямен, сондай-ақ гепатоцеллюлярлық карциноманың жоғары даму қаупімен ерекшеленеді. Әлемдік таралу деңгейі халық миграциясына байланысты айтарлықтай айырмашылықтарға ие: ірі метаанализдерге сәйкес, 12-72 миллион адамды қамтиды.

2014 жылдан бастап Булевиртид препаратының енгізілуі созылмалы D гепатиті және бауыр циррозы бар науқастарда этиотропты емдеудің жаңа кезеңін ашты. Клиникалық зерттеулер Булевиртидтің монотерапияда тиімді әрі қауіпсіз екенін, ал пег-интерферон-α-мен біріктіргенде 48 апта ішінде және одан да ұзақ кезеңде анағұрлым жоғары нәтижелер беретінін көрсетті.

Қорытынды. Еуропалық бауырды зерттеу ассоциациясының ұсынымдары созылмалы D гепатитін емдеуде әлемдік клиникалық тәжірибені жүйелеп, Булевиртидтің тиімділігін нақтылады. 2019-2022 жылдары Булевиртид Ресейде және Еуропалық Одақ елдерінде ресми тіркеліп, клиникалық тәжірибеге енгізілді.

Микробқа қарсы тұрақтылық қазіргі заманғы медицинадағы жаһандық проблема болып табылады, ол үнемі өсіп келе жатқан инфекциялардың тиімді алдын алу мен емдеуге қауіп төндіреді. Бұл мәселені шешудің бір жолы - бұрын белсенді емес антибиотиктердің әсерін күшейтетін заттарды қолдану. Потенциаторлар жаңа антибиотиктердің дамуына балама болып табылады. Мақсат. Антибиотиктердің күшейткіші ретінде әрекет ететін заттарды қолдану перспективаларын зерттеу және осы заттарға бактериялардың төзімділік механизмдерін бағалау.Әдістер мен материалдар. Соңғы 5 жылдағы жарияланымдарды қамтитын Google Scholar, PubMed, Scopus, Web of Science және Cochrane Library халықаралық дерекқорларында жүйелі әдебиеттерді іздеу жүргізілді. Ашық қол жетімді мақалалар талдауға қосылды, ал алдын ала басып шығарулар, көшірмелер және қабаттасатын жарияланымдар алынып тасталды. Қосылу критерийлеріне рецензияланған шолулар мен түпнұсқалық зерттеу мақалалары кірді. Тиісті басылымдарды іздеу «антибиотикті күшейткіш», «антибиотик адъюванты» және «антибиотикке төзімділік» түйінді сөздері арқылы жүргізілді. Сәйкестендіру кезеңінде 1000-нан астам мақала анықталды. Скрининг кезінде зерттеу тақырыбына қатысы жоқ қайталанатын мақалалар мен жарияланымдар алынып тасталды, содан кейін талдау үшін 117 мақала таңдалды. Қорытынды кезеңде қосу және алып тастау критерийлерін ескере отырып, қорытынды сараптамаға 37 жарияланым енгізілді. Нәтижелер. Деректерді талдау антибиотиктерді күшейткіштерді қолдану төзімді бактерия штаммдарын жандандыра алатындығын көрсетті. Ең перспективалы потенциаторлар мембраналық өткізгіштер, ағынды сорғы ингибиторлары және β-лактамаза ингибиторлары ретінде әрекет ететіндер болып табылады.Қорытындылар. Антибиотиктердің күшейткіштері - төзімді патогендерге қарсы қолданыстағы препараттардың белсенділігін қалпына келтіруге бағытталған инновациялық тәсіл. Дегенмен, клиникалық жағдайға потенциалды күшейткіштерді енгізу белгілі бір қиындықтармен байланысты (уыттылық, реттеуші кедергілер, антибиотиктермен бірге жеткізудің қиындығы, адъюванттарға төзімділіктің ықтимал эволюциясы). Бұл кедергілерді еңсеру үшін одан әрі мақсатты зерттеулер мен халықаралық қауымдастықтың қолдауы қажет. Антибиотиктердің күшейткіштері тек теориялық тұжырымдама емес, сонымен қатар супербактериялармен жарыста уақытты жеңуге қабілетті нақты құрал.

Қалқанша без аурулары ішкі және сыртқы факторлардың әсерінен дамиды. Қоршаған орта мен радиациялық жағдайлардың өзгеруі қалқанша безі ауруларының таралуы мен сипатының өзгеруіне әкеледі. Бұл шолу қоршаған орта әсерінің қалқанша бездің құрылымы мен қызметіне ықпалын көрсетіп, соңғы ғылыми жаңалықтар мен механизмдерді сипаттайды және қосымша зерттеуді қажет ететін бағыттарды айқындайды.

Зерттеудің мақсаты. Қоршаған ортадағы қолайсыз өндірістік факторлардың қалқанша безінің қызметіне әсерін зерттейтін ғылыми деректерді талдау.

Материалдар мен әдістер. Іздеу PubMed, Web of Science, Scopus сынды электронды дерекқорларда сәйкес терминдер мен кілт сөздер арқылы жүргізілді. Зерттеуге қоршаған ортадағы зиянды факторлардың қалқанша безінің патологиясының пайда болуына әсерін зерттейтін түпнұсқа бақылау нәтижелері енгізілді.

Нәтижелер. Ауыр металдардың (Pb, Hg, Cd, As) жоғары деңгейі қалқанша без обырының даму қаупін арттырады. Мұнай-газ өңірлерінде балалардың шаш құрамында марганец, бор, ванадий және кремнийдің жоғары мөлшері анықталып, бұл йодтың сіңуін бұзып, йод тапшылығын туғызады. Кадмий тиреотроптық гормон деңгейін төмендетіп, гипертиреоздың дамуына ықпал етеді. Радиацияға ұшыраған аймақтарда (мысалы, Чернобыль, Семей) қалқанша без түйіндерінің және аутоиммундық тиреоидиттің жиілігі жоғары. Ұсақ қатты бөлшектер (PM2.5, PM10) қалқанша без обырының қаупін арттырады, ал жүкті әйелдердің ауаның ластануына ұшырауы жаңа туған нәрестелерде Т4 деңгейінің өзгеруіне әкеледі. Органикалық және бейорганикалық ластағыштар қалқанша без гормондарының түзілуін бұзып, обыр дамуын қоздырады.

Қорытынды. Экологиялық ластаушылар, оның ішінде ауыр металдар, радиацияның әсері, өнеркәсіптік қалдықтар мен ластаушылар, эндокриндік жүйенің жұмысына әсер ететін химиялық заттар қалқанша безінің ауруларының пайда болуы мен дамуына айтарлықтай рөл атқарады.