Кез-келген инфекциялық және қабыну патологиялары, инвазивті медициналық шаралар (ірі тамырларды катетеризациялау, ангиография, стенттеу), науқас ағзасына хирургиялық араласу белгілі бір дәрежеде гомеостаздың бұзылуына әкеледі. Қан газдарын, қышқыл негізді баланс (ҚНБ) бағалау мәселесі медицинаның көптеген салаларында, әсіресе анестезиология мен реаниматологияда, хирургияда, терапияда, педиатрияда өзекті болып табылады. Ковид пневмониясы көп жағдайда өкпе тінін зақымдайтын жұқпалы вирустық аурудың асқынуы. Критикалық жағдайлардың патогномоникалық белгілері тыныс алу жеткіліксіздігі, жедел респираторлық дистресс синдромы (ЖРДС), ковид-пневмония болып табылады. Респираторлық қолдау – бұл тыныс алуы бұзылған, төмендеген немесе анықталмаған кезде өкпенің желдетілуін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін реанимациялық әдістердің жиынтығы, дәрі-дәрмек терапиясының көмегімен критикалық жағдайдан шығуға көмектеседі. 80% жағдайда коронавирус жеңіл немесе асимптоматикалық,15% – ауыр және 5% – өте ауыр түрде болады. Тыныс алу мүшелері зақымдануы өте ауыр болып табылатын 5% пациенттер газ алмасуды қалыпта ұстап және өкпе тінінің қызметін қалпына келтіру, емдеу нәтижесін жақсарту мақсатында өкпені жасанды желдету құралына ауыстыруды (ӨЖЖ) қажет етеді. Респираторлық қолдау көрсету жөніндегі білімнің жинақталуы оның дамуына ықпал етті, себебі пандемияға дейін анестезиолог-реаниматологтардың барлығы бірдей жоғары ағынды және инвазивті емес өкпе желдету туралы ақпаратқа ие болған жоқ, оларды қолдану ковид пневмониясындағы интубация мен өлім қаупін едәуір төмендетуге мүмкіндік берді, тіпті ауыр өкпе ауруы бар науқастарда прон-позиция әдісін қолдану тиімділік көрсетті. Ковид-пневмониямен ауыратын науқастарда респираторлық қолдаудың тиімділігі немесе теріс динамикасының критерийлері қан газдары мен (ҚНБ) арқылы к өрінді.

Бұл мақалада жүрек ишемиялық аурудың негізгі себептері мен белгілері, сондай-ақ емдеу принциптері сипатталған, осылайша сіз мәселенің мәнін түсініп, дәрігермен уақтылы кеңесіп, асқынудан аулақ бола аласыз. Мақала барысында ишемиялық ауруларды хирургиялық жолмен ғана емес, медикаментозды жолдармен де емдеуді ұсынамыз.
Жүректің ишемиялық ауруы - коронарлық артериялар зақымдануы салдарынан миокардқа қан жеткізілуінің азаюымен сипатталатын патологиялық жағдай. Аурудың клиникалық көріністеріне стенокардия, жүрек жетіспеушілігі, миокард инфаркті және жүректің тоқтауы жатады. Ауру қаупі гипертониясы бар науқастарда, темекі шегуге тәуелді,холестерин деңгейі жоғары, қант диабетімен ауыратын, созылмалы бүйрек ауруы бар науқастарда жиірек байқалады. 
Коронарлық артерияларда пайда болатын тромбоздар қазіргі таңда өлім-жітімнің 90%-ын құрайды. Ғалымдардың пікірінше 2030 жылға қарай 23 миллионнан астам адам жүрек-ишемиялық аурудан қайтыс болады делінген. Осы және өзге де жайттарды ескере отырып, Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау ұйымы жүректің ишемиялық ауруларын дербес ауру деп таныды. Жүректің ишемиялық аурулары өркендеуші елдерде өлімнің негізгі себебі болып табылады. Осылайша бұл өршіген аурудың маңызының зор екенін алға тартамыз

Атеросклероз – бұл созылмалы ауру, оның негізгі көріністері осы патологияға тән артериялардың қабырғасында органдар мен тіндерде қан ағымының бұзылуына әкелетін атероматозды бляшкалардың пайда болуымен байланысты. Атеросклероздың зұлымдығы – оның ұзақ уақыт бойы симптомсыз «жасырын» түрде өтіп, тиісті органның қан айналымы бұзылғанға дейін байқалмайды. Әдетте, ишемия белгілері тамырдағы қан ағымы 50%-дан астам стенозға ұшырағанда пайда болады  (гемодинамикалық маңызды стеноз деп аталады). Көбінесе қолқа, жүрек, ми, аяқтар мен бүйрек артериялары атеросклерозға жиі ұшырайды. Сондықтан өлім себептерінің арасында жүректің ишемиялық ауруы (ЖИА), миокард инфарктісі, қолқа аневризмасының жарылуы, ишемиялық немесе геморрагиялық инсульт бірінші орында [1, 2]. Атеросклероз – көп факторлы ауру, оның даму қаупі олардың бірнешеуінің тіркестікте болуымен анықталады. Неміс ғалымы М.Бургердің "қарттардың физиологиялық склерозы – тағдыр, ал атеросклероз – өз алына жеке ауру ауру" деген бейнелі қанатты сөзі бекер айтылмағаны белгілі. Алайда, атеросклероз ағзаның қартаюының физиологиялық процесінің нәтижесі болмаса да, атеросклероз бен жас арасында белгілі бір қатынастар бар екенін атап өткен жөн. Атеросклероздың бастапқы белгілері адамдардың 20 жас шамасында анықталады. Дегенмен, аурудың клиникалық кіністері көбінесе 30-40 жастан асқан адамдарда, қан тамырларының гемодинамикалық маңызды стенозы болған кезде кездеседі [1, 2]. Майлы жолақтардың пайда болуына әкелетін бастапқы үдерістері белгісіз болғанымен, жануарларға жүргізілген тәжірибелер стресс кезінде эндотелий функциясының ерте бұзылуы орын алатыны туралы болжамдар бар. Бұл жағдайда модификацияланған липидтер интиманың астарлық қабатына енеді. Олар қабыну медиаторлары болып табылады және ақ қан клеткаларының жұмылдырылуын және көбік жасушаларының пайда болуын қамтамасыз етеді, бұл май жолақтарының қалыптасуына тән патогенездік сипат. Атеросклероз грекше «Athero» сөзінен шыққан, ол ботқа деген мағынаны білдіреді. Маршан қан тамырларының қаттылығының, майлы дистрофиясының ассоциациясын сипаттайтын "атеросклероз" терминін енгізді. Бұл субинтиманың бұлшықет ішілік қалыңдауы. Ең ерте зақымдану-май жолағы. Май жолақтары талшықты бляшкаларға айналады, ол әртүрлі клиникалық көріністерге жауап беретін тұрақсыз бляшкалар. Артериялық қабырға эндотелийінің зақымдануы атеросклероздың ерте патогенездік оқиғасы болып табылады. Артериялық қабырға-динамикалық реттелетін жүйе. Алайда, зақымдайтын факторлар қалыпты гомеостазды бұзып, атеросклероздың басталуын қамтамасыз етуі әбден мүмкін.

Атеросклерозды зерттеу тарихы ашылуларға да, көңілсіздіктерге де, аурудың себептерін білудегі процесті тежейтін догмаларға да, оның қалыптасу механизмдерін анықтаудағы революциялық жетістіктерге де толы. Бірақ одан да көп гипотезалар мен зерттеушілердің алдыңғы буындары қалдырған сұрақтар, растау оңай болған жоқ. Жасуша культураларын қолдану, липидтер алмасуын молекулалық деңгейде зерттеу, гендердің мутациясы мен экспрессиясы, иммуноферменттік талдау, жасуша рецепторларының жағдайын бағалау, цитокиндер жүйесін зерттеу және басқа да көптеген заманауи зерттеу әдістері атеросклероздың пайда болу механизмдерінің мәнін ашуға мүмкіндік берді, осы процестің күрделі сипатта екендігін көрсетті [1]. Атеросклероз дамыған елдерде өлімнің басты себебі болып табылады. Бұл прогрессивті, үдемелі патологиялық процесс, ол балалық шақта басталады және ересек өмірдің ортасында клиникалық көріністер береді [2]. Ұсынылған мәліметтер атеросклероздың асқынуларының негізін құрайтын биологияның детерминанты ретінде қабынудың рөлін көрсетеді және атеросклероздың патогенезі туралы білімді тереңдету осы ауыр және кең таралған аурудың алдын-алу мен емдеудің жаңа жолдарын ашатынын атап өткен жөн [3, 4, 5]. Субэндотелий кеңістігінде орналасқан ТТЛП модификациясының бір жолытотығу. Бұл реактивті оттегі радикалдары мен прооксидті ферменттердің белсендірілген эндотелийде және тегіс бұлшықет жасушаларында, сондай-ақ тамыр қабырғасына енген макрофагтарда пайда болуына байланысты жүзеге асырылады. Сонымен қатар, субэндотелий кеңістігіндегі микро орта антиоксидантты плазмадан тотыққан LDL байланыстыруға қабілетті. Лейкоциттерді (негізінен моноциттер мен Т-лимфоциттерді) жұмылдыру олардың тамыр қабырғасында басым орналасуында көрінеді және атерогенездің негізгі патогенетикалық процесі ретінде қызмет етеді. Модификацияланған ТТЛП және цитокиндер (ИЛ-1, ФНО-а) лейкоциттер молекуласының адгезиясы (ЛМА) және цитокиннің (химокиннің) химоаттрактант молекулаларының экспрессиясын дербес индукциялайды. Алайда, ТТЛП сонымен қатар қабыну медиаторларын, эндотелий жасушалары мен тегіс бұлшықет цитокиндерін өндірудің күшті стимуляторлары болып табылады, осылайша тікелей әсерді күшейтеді [6]. Мұндай екі жақты қабілеті мТТЛП тудыруы жұмылдыруды лейкоциттердің қабыну үдерісінде немесе өзге түрде атерогендік процесске қолдау көрсетеді. Эндотелий жасушалары май жолақтарының пайда болуында маңызды рөл атқарса да, тегіс бұлшықет жасушаларының интимаға көшуі талшықты бляшкалардың пайда болуының алғашқы кезеңдерінде басым процесс ретінде қызмет етеді [7, 8, 9, 10, 11, 12].

Осы зерттеудің қысқаша шолуы Өзбекстанда және басқа елдерде Covid-19 пандемиясы кезінде цифрлық технологияларды қолдана отырып, мобильді чат-бот қосымшасының құрылуы мен жұмысына талдау жасайды. Сондай-ақ, ауруды ерте анықтау және басқа аурулармен дифференциалды диагноз қою бағдарламасы бойынша статистика ұсынылады.
Авторлар басқа елдерде жасалған чатботтар қалай жұмыс істейтіні және олардың қаншалықты тиімді екендігі туралы қысқаша шолу жасайды. Чатботтар тақырыбы Денсаулық сақтау саласында өте маңызды, яғни пациенттермен тікелей жұмыс істейтін дәрігерлер мен медбикелер өз жұмысының кейбір әдеттегі функцияларынан босатылады. Чат-боттарды пайдалану идеясы мынадай: осы жағдай туралы ақпаратты шынайы ету; медициналық мекемелерде адамдардың жиналуын болдырмау; дәрілік тағайындауларды оңтайландыру және медициналық көмектің қолжетімділігін жеңілдету.
Ұсынылған зерттеу 2021 жылғы маусымнан қазанға дейінгі кезеңді қамтиды. Чатботты авторлар тұмау мен суық тию арасында дифференциалды диагноз Covid-19, ЖРВИ (жіті респираторлық вирустық инфекция) қоюға көмектесу үшін жасаған. ТҚ зияткерлік меншік агенттігінен авторлық куәлік алынды.
Барлық дерлік дамыған елдерде, әсіресе медицина саласында, сандық технологияларға негізделген жасанды интеллект белсенді түрде дамып келеді және кеңінен қолданылады. Талдау көрсеткендей, АҚШ, Еуропаның көптеген елдері және Үндістан чат-боттарды пайдаланушылардың ең көп санына ие. 
Чатботты пайдалану қоғамға өзін-өзі қорғау, аурудың алдын-алу және алғашқы көмек шаралары туралы ақпарат береді.

Мақалада педиатриялық пациенттердегі жаңа коронавирустық инфекцияның клиникалық ағымының ерекшеліктеріне арналған зерттеулерді ұсынады. Мақала рецензияланған журналдардағы шетелдік жарияланымдарды талдауға және амбулаториялық-емханалық деңгейде жүргізілген балалар пациенттерін зерттеуге негізделген. Жаңа коронавирус (SARS-CoV-2) жаңа туылған нәрестелерден бастап, барлық жастағы балаларда ауруды тудырады, ол жұмсақ түрде жүреді. Балалардың COVID-19-ға төзуі әлдеқайда оңай екендігі анықталды. Зерттеушілер балалардағы аурудың асимптоматикалық және жеңіл түрлерінің басым екенін атап өтті. Балалардағы COVID-19 айтарлықтай қолайлы нәтижеге ие екендігі көрсетілген. Авторлар бұл балалар асимптоматикалық және аурудың жеңіл ағымының ең жоғары деңгейі бар пациенттердің категориясы ретінде пандемияны жалғастырудың негізгі векторлық әлеуетін құрайтындығына ерекше назар аударады.

Иіс сезу функциясы тыныс алу және қорғаныс функцияларымен бірге адамның мұрын тынысының жайлылығын қамтамасыз етеді, ал иісті анализатор визуалды және есту анализаторларымен бірге мұрын арқылы тыныс алу кезінде пайда болатын әлемнің иісі туралы маңызды ақпарат көзі болып табылады. Иісті дисфункция – бұл адам ағзалары мен жүйелерінің жұмысындағы елеулі бұзылуларды көрсететін маңызды симптом, бірақ қазіргі кездегі иісті функцияны зерттеу әдістері тек сапалық сипатқа ие және пациенттің де, дәрігердің де субъективті қабылдауына үлкен тәуелді, бұл клиникалық тәжірибеде иісті бағалауды қиындатады.
Сау адамдарда, COVID-19-бен ауыратын адамдарда және қабыну аурулары мен мұрын немесе бас жарақаттары бар адамдарда иісті функцияны бағалау үшін зерттеу жүргізілді. Зерттеу негізінде иісті функцияны зерттеу нәтижелерін цифрландыру әдісі жасалды және Сібір мегаполисінің тұрғындары үшін COVID-19-дан кейін иіс сезудің салыстырмалы нормасының көрсеткіштері алынды. ЛОР мүшелерінің қабыну және обструктивті бұзылыстары мен иісті дисфункцияның арақатынасы анықталды. Мұрын мен бас жарақаттары пациенттерде иіс сезуінің бұзылуына ықпал етті. Өзін-өзі бағалау кезінде пациенттер иіс сезу сапасын асыра бағалайтыны анықталды. Сондай-ақ, егде жастағы адамдарда иіс сезу функциясының төмендеуі байқалды, бұл иісті анализатордың барлық құрылымдарына әсер ететін нейродегенеративті процестермен байланысты. Иіс сезу функциясын бұзбай COVID-19-бен ауыратын адамдар COVID- 19-дан кейін гипосмиямен ауыратын науқастармен салыстырғанда ольфактометрияның жоғары нәтижелеріне ие болды. Алайда, D. Brann және басқалардың зерттеулері: тышқандар коронавирус тікелей нейрондарға кірмейді деп болжайды, бірақ оның орнына тірек жасушалары мен иісті эпителийдің бағаналы жасушаларын нысанаға алады [5]. Алдыңғы тышқандарда жүргізілген зерттеулерде қазіргі вирустың прекурсоры миға иіс жүйесі арқылы енетіні көрсетілген, ал вирустар өте ұқсас болғандықтан, жаңа коронавирус үшін миға таралудың дәл жолы болуы мүмкін.
Біз ұсынған олфактометрия-бұл иісті дисфункцияның нақты деңгейін (алдыңғы зерттеу әдістерімен салыстырғанда) анықтауға мүмкіндік беретін химосенсорлық тест, өйткені пациент иісті анықтай алатын иісті химикаттың минималды концентрациясын көрсетуге болады. Сондай-ақ, бұл әдіс пациенттің нәтижесін осы пациенттің жас тобы үшін иісті функцияның салыстырмалы нормасының көрсеткішімен салыстыруға мүмкіндік береді.
Иісті дисфункцияны анықтаудың бұл әдісін қолдану гипо- және аносмиямен, оның ішінде COVID-19-дан кейін науқасты басқарудың одан әрі медициналық тактикасын уақытылы диагностикалауға және дәл жоспарлауға ықпал етеді.

COVID-19 туындаған жаһандық инфекция пандемиясы кезінде көптеген аурулар естілмеді, бірақ олар еш жерде жоғалып кеткен жоқ. Осы инфекциялық аурулардың бірі - туберкулез. COVID-19, туберкулез сияқты, ауа тамшыларымен жұғады және негізінен өкпеге әсер етеді. Қызба, жөтел және ентігу сияқты COVID-19 белгілерінің кейбірі туберкулезге ұқсас болуы мүмкін, сондықтан бұл ауруларды дифференциалды диагностикалау және уақтылы емдеу қажет. Коронавирус инфекция-сын жұқтырған адамдарда туберкулезге шалдығу ықтималдығы артады, себебі соңғысы адамның жалпы иммунитетін едәуір төмендетеді. MZRK NSCF ақпаратына сәйкес, 2020 жылы посткоидты кезеңде 40 адамға туберкулез диагнозы қойылды. Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында бір мезгілде туберкулез бен COVID-283-тің 283 жағдайы тіркелді (31 шілде 2021 ж.). Клиникалық тәжірибеде бізде ауруы бар науқасты байқауға мүмкіндік болды және авторлар фтизиатрлармен, инфекционисттермен, дәрігерлермен және терапевттермен өз тәжірибесімен бөлісуді қажет деп тапты.